چکیده:
نگارنده در ابتدا کلمة موات را از دید لغویین و فقهای عظام بررسی کرده و
اراضی موات را تعریف نموده است. انواع زمینهای موات به چهار دسته تقسیم میشود که
به ترتیب شامل: زمینهای موات بالاصاله، زمینهای موات عارضی، زمینهای موات بالعرض و
زمینهای مفتوحة العنوه میشود و سپس به توضیح هر یک پرداخته است. در ادامه آورده
است که قطعات روی زمین از نظری به چهار قسمت تقسیم میشود: موات اصلی، آباد اصلی،
موات عارضی و آباد عارضی که برای هر یک روایاتی ذکر نموده است.
در پایان منابع و مبنای استدلال فقها برای موات شدن زمینهای احیا شده آمده است.
خلاصه ماشینی:
"قول سوم که اگر احیای زمین در زمان غیبت امام معصوم(ع) صورت گرفته باشد با از بین رفتن آثار عمران آن، زمین از مالکیت یا حق اولویت او خارج میشود و به مالکیت احیاکنندة دوم درمیآید که در کتابهای شرایع الاسلام، مختصر النافع، تذکرة، تحریر الاحکام، تبصرة المتعلمین، قواعد الاحکام، الدروس الشرعیه و جامع المقاصد آمده است: 1ـ محقق حلی در کتاب شرایع الاسلام میفرماید: و ان کان الامام(ع) غائبا کان المحیی احق بها مادام قائما بعمارتها، فلو ترکها، فبادت آثارها، فاحیاها غیره ملکها، و مع ظهور الامام یکون له رفع یده عنها [کتاب احیاء الموات ج 3: 272].
«اما در صورتی که صاحب زمین، آبادی و اصلاح آن را ترک کند و زمین را رها کند تا خراب شود، از جهت عدم اعتنا نسبت به زمین، اهتمام و توجه نداشتن به مرمت آن، تصمیم نداشتن بر آبادی آن یا به خاطر عدم نیاز او به آن زمین و یا به جهت اشتغال او به آبادی زمین دیگر و در نتیجه زمین مدت معتنابهی متروک مانده تا به خرابی منتهی شده، از دو حال خارج نیست، اگر سبب مالکیت او غیر از احیا باشد مانند اینکه به وسیله ارث یا خریدن مالک شده باشد، کسی نمیتواند بر آن دست گذارد و آباد کند و در آن تصرف نماید، مگر به اذن مالک زمین و اگر سبب مالکیت او احیا باشد، ظاهر این است که برای شخص دیگر جایز است زمین مزبور را آباد کند و در صورتی که فرد دیگری آن را احیاء کند، از نفر اول اولی خواهد بود."