چکیده:
نگارنده در پاسخ به این پرسش که «آیا عقلانیت ارتباطی به مثابه آخرین نسخه عقلانیت میتواند سعادت آفرین باشد؟». با مفروض پنداشتن سعادتبخشی عقلانیت مورد تأیید قرآن کریم، این مفهوم را با مفهوم «عقلانیت وحیانی» که بر اساس تفسیر علامه طباطبایی بازسازی شده، مقایسه نموده است.معناشناسی و مقایسه دو مفهوم «عقلانیت ارتباطی» به عنوان روایتی سکولار، و «عقلانیت وحیانی» به عنوان روایت دینی، با بهرهگیری از روشهای توافق و اختلاف پروزسکی، به صورت تلویحی، از ترجیح دومی بر اولی حکایت میکند. این مقایسه با هدف بررسی تشابهات و تمایزات دو مفهوم در سه جنبه، شامل بازاندیشی، شناختی و هنجاری، صورت گرفته و این نتایج حاصل شده است:به لحاظ بازاندیشی، در «عقلانیت ارتباطی» جهانطبیعی صامت بوده و انسان پدیدهای همانند سایر پدیدههاست، اما بر اساس «عقلانیت وحیانی» جهان معنادار و زیست انسانی غایتمدار است. وجه تمایز دو نوع عقلانیت، مفهوم «سعادت» است؛ به لحاظ شناختی، عقلانیت ارتباطی شناختمحور میباشد و برای حقایق اجتماعی مابازای بیرونی قائل نیست، اما در عقلانیت وحیانی شناخت به هدف درک حقایق بیرونی صورت میگیرد، از این رو، قلمرو عقلانیت ارتباطی محدود و مقید است؛به لحاظ هنجاری، مطلوب عقلانیت ارتباطی، تولید هنجارهای «مشروع» است. هنجارها در صورتی مشروع تلقی میشوند که با مشارکت همگانی و در یک روابط عاری از سلطه برای منافع عموم تولید گردد، اما مطلوب عقلانیت وحیانی، دستیابی به هنجارهای عادلانه است. هنجارها در صورتی عادلانه تلقی میشوند که مطابق با تکوین باشند، زیرا حقایق اجتماعی مابازای بیرونی داشته و حاکی از قوانین طبیعی است، هر چند دو نوع عقلانیت، در قلمرو اعتباریات بعدالاجتماع اشتراک دارند.
خلاصه ماشینی:
"به عقیدة علامه طباطبایی، معناداری عالم، مستلزم «قیامت» و حساب و کتاب است و اگر «عقبی» نباشد نمیتوان از معنادار بودن عالم سخن گفت، اما این مفاهیم در منظومه فکری هابرماس، نمیگنجد، 1 بنابراین، «عقلانیت ارتباطی» در زمره عقلانیت پدیداری است، یعنی انسان هم پدیدهای مانند سایر پدیدهها میباشد و برای آن غایتی متصور نیست.
قضاوت ترجیح به خواننده محترم واگذار میشود و امور مهم در جدول زیر به نمایش در میآید: مقایسه شماتیک دو نوع عقلانیت براساس یافتههای پژوهش محورهای مقایسه عقلانیت ارتباطی عقلانیت وحیانی مرکزیت عالم انسان خدا نسبت جهانحیاتی با جهانطبیعی انفکاک ارتباط نقش طبیعت در قانونگذاری صامت منبع الهام سطح تحلیل فلسفی پدیداری فلسفی وجودی به لحاظ غایتمداری معطوف به خود معطوف به سعادت تفسیر از طبیعت اسطوره زدایی معناداری حقایق اجتماعی گفت و گویی ذاتی و گفت و گویی ابزار شناخت تجربه و عقل تجربه، عقل و سمع تفسیر از عقل خودبنیاد عقل و سمع نسبت با مبانی پیشین رویهگرا، گفت و گویی نصمحور نقش اکثریت سلوکی طریقی رسالت روشنفکران ترویج رویه گفت و گو ترویج حقایق از طریق گفت و گو میزان آزادی بیان مقید به آزادی دیگران مقید به حقایق منکشف التزام به قوانین التزام عملی به قوانین التزام عملی به قوانین مفاهیم محوری «آزادی»، «مشارکت»، «برابری»، «گفت و گو»، «مباحثه»، «اخلاق گفت و گویی»، «عدالت گفت و گویی» «دینباوری»، «آخرتگرایی»، «نصمحوری»، «حقیقتگرایی/رئالیسم»، «حسن و قبح ذاتی»، «عدالت ذاتی»، «فطرت»، «طبیعتگرایی»، «آزادی بیان»، «گفتمان سمع»، «طاغوت گریزی» منابع - قرآن کریم."