چکیده:
الصناعتین ابوهلال عسکری، نقش و جایگاهی ویژه در تاریخ تحول نقد و ادب اسلامی در ایران دارد. این کتاب را میتوان
بهترین آیینه برای تحلیل مبانی تبدیل نقد ادبی به نقد غیر بلاغی دانست و از طریق آن به بسیاری از مسائل و موضوعات مهم در
حوزههای نقد ادبی دست یافت. ضمن آنکه در لابهلای کتاب حاصلجمع اندیشهها و آثار متقدمان ـ به ویژه جاحظ و همفکران او ـ را
به صورتی خلاصه و موجز میتوان دید و با نوع دیدگاههای ابوهلال درباره ماهیت شعر و نثر و تفاوت آنها، کارکردهای ادبیات، مبانی
زیباشناسی کلام، نحوه تأثیر قرآن بر بلاغت مسلمین و امثال آن آشنا شد. هدف این مقاله تبیین نقش الصناعتین در تاریخ دوران ادبی
مسلمین و تفسیر دیدگاههای ابوهلال در مسائل و ساخت مرتبط با نقد و بلاغت است که در چند حوزه اصلی گنجانده شده است.
خلاصه ماشینی:
"2ـ ساختار الصناعتین این کتاب اگرچه در اساس برای آشناسازی دقیق و درست ذهنها و زبانها با دو مقوله نظم و نثر به وجود آمده است (1) ، امادر همه جای کتاب، مسائل و موضوعات مرتبط با نظم، بر مقولههای منثور برتری دارد و در عین اشتراک بسیاری از مبادی نظم و نثر، نثر همواره در سایه نظم قرار گرفته است، چون منبع اصلی گفتههای مؤلف برآثاری استوار است که اصولا برای نقد و تحلیل شعر و کلام منظوم، نوشته شدهاند، چنانکه باب هفتم الصناعتین در تقسیمبندی و ذکر مسائل مرتبط با تشبیه از جهات بسیار زیر نفوذ دو کتاب مهم اعجاز القرآن با قلانی و عیار الشعر ابن طباطباست و غالب مطالب و مسائل باب نهم هم در باب بدیع و فنون و اقسام آن ـ که حجم عمدهای از کتاب را میسازد ـ برگرفته از کتاب صناعةالشعر دایی ابوهلال (ابواحمد) است، چنانکه همین مطالب را باقلانی هم در اعجاز القرآن (صفحات 4 به بعد) آورده است و ـ برخلاف ابوهلال ـ نام این ابواحمد را به صراحت یاد کرده است.
این سه موضوع کلا در ده باب مشتمل بر پنجاه و سه فصل گنجانده شده است که ترتیب ابواب کتاب هم خالی از منطقی درونی نیست؛ به این ترتیب که از تعریف بلاغت (به عنوان رکن و هدف اصلی ادبیات و نقد) آغاز میگردد و با ایجاد تمایز بین کلام خوب و بد (باب 2) و شناخت هنرهای کلامی (باب 3) و تبیین مسأله بافت و ساخت اثر ادبی (باب 4) دنبال میگردد و سپس به ذکر مواردی خاصتر، مثل ایجاز و اطناب (باب 5)، اقتباس و شیوههای آن (باب 6)، تشبیه (باب 7) سجع و ازدواج (باب 8) و شرح بدیع و انواع آن (باب 9) میپردازد و در نهایت به تحلیل مبادی و مقاطع کلام و نحوه درستی و نادرستی آغاز و انجام کلام میرسد و دفتر را میبندد که در جای خود، قابل تقدیر و توجه است."