چکیده:
تاریخ را تاریخنگاری حفظ کرده و استمرار بخشیده است.اگر نبودند مورخان بزرگ و انگیزههای سترگ،هرگز آن چه امروز به عنوان اندوختههای بشر در گذشته میشناسیم،در همیان زمان انباشته نشده و بهدست ما نرسیده بود.اما بیشک نگارش تاریخ در اعصار مختلف،یکسان نبوده و افت و خیزهایی داشته است؛دورههایی را میبینیم که از این جهت،دست خالیاند و در عوض دورههایی نیز عصر طلاییاند.
تاریخ نگاری در عصر ایلخانان مغول رواجی چشمگیر یافت و به اوج خود رسید و پیامد آن،ثبت و ضبط بخشی مهم و تأثیرگذار از تکاپوهای بشری و الهام بخشی به مورخان بعدی بود.این مقاله،چهار مورد از انگیزههای چنین روند مثبتی را بررسی و تحلیل میکند و مهمترین آثاری را که توسط مورخان عصر مغول به نگارش در آمده است برای آشنایی و بهرهگیری خوانندگان به اختصار معرف مینماید.
خلاصه ماشینی:
"وصاف خود در این باره مینویسد: و من،مؤلف این کتاب،در منزل عانه روز یکشنبه سیزدهم رجب سال 702 مورد نواخت ایلخان(غازان خان)قرار گرفتم و کتاب را به همت مخدومان بزرگ، رشید الدین و سعدالدین،عرضه نمودم و آنان از من تمجیدها کردند و گفتند تاکنون در عرب و عجم کتابی در تاریخ بدین شیوایی پرداخته نشده،پادشاه کتاب را مطالعه کرد و درباره آن پرسشها نمود و اجازه نشستن داد و مرا جامعهای زربفت عطا فرمود و فرمانی زرین نشان که مغول آن را آلتون تمغا خوانند صادر کرد تا وظیفه من بدون انقطاع مجری گردد.
غالبا فضل این توجه و علاقهمندی را به خانان مغولنژاد ایران میدهند،در صورتی که هیچ یک از آنها،و حتی آن کتابها که مستقیما درباره خانان مذکور نوشته شده،به ابتکار آنان تألیف نشده و معمولا یا به همت وزرای بزرگ دورانشان ایجاد شده و یا بعد از آن که به دست فاضلان روزگار تدوین یافته،بر آنها عرضه گردیده و سمت قبول یافته است،و از عجایب آنکه غالب این دو دسته از کتب،مشحون است به ذکر مثالب تاتار و مغول،و علاوه بر اینها چند کتاب در تاریخ از همین دوره داریم که مطلقا مربوط به مغولان نیست و یا اصلا به تشویق آنان فراهم نیامده است.
2 اما در کنار این موضوع،بیان دو نکته ضروری است: اولا:این علاقهمندی ایلخانان را باید در شمار انگیزههای ثانوی رشد و رواج تاریخنگاری در عصر آنان دانست که تحت الشعاع اشتیاق آنان به نگارش تاریخ قوم خویش است؛ ثانیا:دامنه نفوذ ایلخانان برای ترویج تاریخنگاری تنها به قلمرو خاصی محدود میشد که در آن جمعی از وزرای دانشمند و مستعد و ارباب معرفت مجاور،در خدمت ایلخان،آماده اجرای دستورات بودند و قطعا آن دسته از نوشتههای تاریخی این عصر که بیرون از دایره نفوذ ایلخانان نگاشته شد با انگیزههای دیگری بوده است که باید هنگام بررسی هر یک از آن آثار به آنها توجه داشت."