چکیده:
در آیاتی از قرآن، صفت انتقام که به ظاهر از صفات ناپسند انسانی است، به خداوند
نسبت داده شده و گاه خداوند، «ذوانتقام و منتقم» خوانده شده است. انتقام در عرف
عام به معنای «تلافی برای تشفی خاطر» است و در آیات و روایات، انسان ها از انتقام
گرفتن نهی شده اند. در این پژوهش که به روش توصییفی- تحلیلی و با توجه به آیات و روایات و دیدگاه مفسران قرآن انجام شده است، چگونگی انتساب این صفت به خداوند
متعال بررسی شده و این نتایج به دست آمد که واژه انتقام در اصل، دارای مفهوم
«کیفر دادن گناهکار» و نه «مقابله به مثل در کارها» است. روشن است که مجازات
ستمکاران گردنکش و زور مندان ستمگر، نیکو و لازم است و عدل و حکمت الهی،
چشم پوشی کردن از آن را بر نمی تابد. انتقام سه گونه است: انتقام ممدوح و لازم؛ انتقام
جایز؛ انتقام مذموم. مهم ترین ویژگی های انتقام الهی عبارتند از: هدفمند بودن، فراگیر
بودن، سخت بودن و عدالت محور بودم. مهم ترین علل انتقام الهی نیز کفر، ظلم،
تکذیب، روی گردانی از آیات الهی و ایمان نیاوردن به پیامبر است.
In some verses of the Qur’ān، the attribute of revenge، which is apparently an indecent human feature، is attributed to God and sometimes God is called ‚Vengeful ( d h ū in tiq ā m )، taker of vengeance ( muntaqim )‛. Revenge، in common parlance، means ‚retaliation to soothe one’s heart‛. Actually، in the Qur’ān and traditions، human beings are prohibited from taking revenge. In this research، which is carried out with a descriptive-analytical method and with respect to the verses of the Qur’ān، traditions، and viewpoints of the interpreters، the manner in which this trait is attributed to the Almighty God is examined and it is concluded that the word revenge originally means ‚punishing the sinner‛ rather than ‚requite someone in kind‛. Divine revenge is one of the negative attributes and it is obvious that the punishment of the unruly tyrants and the powerful oppressors is desirable and necessary، and the Divine justice and wisdom does not tolerate ignoring it. Revenge is of three types: the praiseworthy and necessary revenge، permissible revenge، and blameworthy revenge. The most important characteristics of Divine revenge are: purposefulness، inclusiveness، severity، and justice-oriented. The most important reasons for Divine revenge are infidelity، tyranny، repudiation، turning away from Divine signs، and not believing in the Prophet.
خلاصه ماشینی:
اما سؤال اصلی پژوهش، این است که آیا صفت انتقام، برازندۀ خداوند متعال است؟ آیا خداوند، مانند برخی انسانها برای تشفی خاطر انتقام میگیرد؟ و اساسا انتقام خدا با انتقام انسان، چه تفاوتی دارد؟ ویژگیها و علل انتقام الهی چیست؟ در موضوع انتقام الهی، در کتابهای لغت ذیل واژه «نقم» و نیز در تفاسیر قرآن، ذیل آیات مربوط به این موضوع، به طور پراکنده و به اجمال، نکاتی مطرح شده است.
بنابراین، انتقام به معنای سرزنش، نکوهش، توبیخ کردن، تنبیه کردن، یا مجازات کردن است؛ اما انتقام در اصطلاح قرآن، همان انکار است که گاه ملازم با کیفر بوده و هرگاه بشر، کیفردهنده باشد، همراه با تلافی خواهد بود، ولی اگر خداوند متعال، کیفردهنده باشد، فقط به معنای کیفر بخشیدن است (سبحانی، بیتا: 2/237).
5-2 - انتقام جایز در بررسی آیات قرآن، چنین به دست میآید که برخی انتقامها جایز است، به این معنا که اگر ستم و تجاوز، متوجه شخص انسان شده باشد و انتقام گرفتن او پیامدی برای دیگران نداشته باشد، این کار جایز و روا خواهد بود و انسان در این گونه موارد، میان گرفتن انتقام از ظالم، یا صبر و عفو او مخیر است: (و جزاء سیئة سیئة مثلها فمن عفا و أصلح فأجره علی الله إنه لا یحب الظالمین( (شوری/40) یا در آیه: (و إن عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به و لئن صبرتم لهو خیر للصابرین( (نحل/ 126).