چکیده:
نظر به اینکه نویسنده،در این نوشتار،در صدد روشن نمودن ماهیت دعوت دینی است،آنچه قبل از هرچیزی برای وی مهم بوده،عطف توجه به قرآن، یعنی سند گویای دعوت دینی پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله است.
چنین است که نویسنده،با اینرویکرد،توانسته است چارچوب بحث خود را روشن نموده،چهار محور ماهیت شناختی دعوت را در هرمی که در رأس آن الوهی و قدسی بودن،بهعنوان ماهیت ذاتی دعوت نبوی،چهرهنمایی میکند،مورد مداقه و تأمل قرار دهد.این چهار ضلع یا محور عبارتند از: ماهیت بلاغی،آگاهسازی،تعلیمی و دستوری.
وی با عطف توجه به هدف اساسی که دربرگیرندهی همهی ابعاد ماهیتی دعوت نبوی است،یعنی مسألهی آگاهسازی،به تشریح هریک از محورهای یاد شده میپردازد،اما آنچه برای یک محقق بسیار اهمیت دارد رویکرد زیربنایی به مسائلی است که جنبهی پدیداری دارند ولذا بحث خود را به موضوع بنیادیساز و کار دعوت دینی معطوف میکند و در این راستا از مسائلی همچون هدفشناسی،شناخت ترمینولوژی دعوت،عناصر و اجزاء و تبارشناسی جریان عقیدتی دعوت سخن به میان میآورد،که به دلیل تنگی مجال تنها به دو عنوان نخست بسنده نموده بحث خود را پی میگیرد.
از میان مسائل مهمی که در طی بحث مورد توجه قرار میگیرند،تابعی بودن دعوت نبوی به دنبال وجود پیدا کردن نیاز است.همچنین در همین ارتباط مسألهی تفاوت دعوت به لحاظ ماهیتی رخ مینماید،زیرا شاکلهی کار اجتماعی،که دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله مبتنی بر آن است،مقتضیات متفاوتی دارند و تحول مییابند.
دو مسألهی آزادی و مردمسالاری یا به عبارتی،دموکراسی و رابطهی دعوت دینی با آن دو،مسائل متفرع بر شناخت دین و دعوت دینی است که در دنبالهی بحث،خودبهخود روشن میگردند.
خلاصه ماشینی:
"علت گونهگونی دعوت نبوی در چشمانداز بیرونی آن توجه به گونهگونی مفهوم دعوتها و نیز التفات به اختلاف خطوط فکریای که به عمل اجتماع مربوط میشود،ما را بدین نکته آگاه میسازد که هرچند دعوتها در ماهیت کلی-چندان-باهم اختلافی ندارند،لیکن در اتخاذ روش و اجرای برنامه با یکدیگر متفاوتاند؛زیرا چنانکه در جامعهشناسی معرفت حیات رسالی نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و اله(و همچنین در حیات پربار امامان معصوم علیهم السلام)بنگریم میبینیم برهههای زمانی،مناطق،گروههای انسانی به لحاظ علاقه،ماهیت فکری،زبان ذهنی،سطح آگاهی،وضعیت تمدنی،فشار جو سیاسی یا باز بودن آن،شرایط دیگر اجتماعی و پیچیدگیهای آن،هریک سبک اجرای ویژهی خود را میطلبند.
آیات زیر ضمن آنکه وظیفهی ابلاغ پیام الهی را وظیفهی اصلی پیامبر صلی الله علیه و اله میداند،نسبت به پیامدهای ناگواری که از رد دعوت متوجه افراد خواهد گشت آنان را هشدار میدهد: 1)به اهل کتاب بگو آیا مسلمان میشوید؟اگر اسلام آوردند هدایت شدهاند ولی اگر روی برگرداندند بر تو یک ابلاغ است و خدا نسبت به کار بندگان بسیار بینا است36(آل عمران،20؛نیز،نحل،82).
ج)ایفای نقش اجتماعی-فرهنگی چنانکه از احکام داعیان دینی،که بهعنوان نمایندگان اسلام از طرف پیامبر صلی الله علیه و اله به نواحی مختلف اعزام میشدند برمیآید،چند وظیفهی دیگر نیز به جز بیان و ابلاغ شفاهی برعهدهی آنان بوده است که در حکم نمایندگی امام علی علیه السلام برای یمن،اظافه بر تعیین نقش اصلی دینآموزی،به دو موضوع آموزش سنتها و حکم کردن یا فرماندهی جامعه براساس کتاب خدا تصریح شده است42 (الکاند هلوی 4،1412 ه،46)."