چکیده:
در این نوشتار ابتدا از مدارس حدیثی عصر علی بن ابراهیم قمی سخن به میان آمده و سپس به معرفی اساتید، شاگردان و طبقه او پرداخته شده و به دنبال آن، تفسیر القمی معرفی شده و گفته شده که تمامی این کتاب، از علی بن ابراهیم نبوده و نیمی از آن را یکی از شاگردش تدوین کرده است و با شواهدی به اثبات آن پرداخته شده و از ثقه بودن راویان احادیث آن تفسیر سخن به میان آمده است.
خلاصه ماشینی:
شاهد این مدعا، گفتار حسن بن علی بن زیاد وشاء (از اصحاب امام رضا() خطاب به احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی است: من در این مسجد (مسجد کوفه) نهصد شیخ را مشاهده کردم که همگی آنها میگفتند: جعفر بن محمد( به من فرمود.
شاید ذهبی روایات ابنعقده را در تفسیر او یافته و گمان برده که علی بن ابرهیم آن را از ابنعقده روایت کرده است؛ درست، آن است که راوی از ابنعقده، عباس بن محمد شاگرد علی بن ابراهیم است.
عباس بن معروف، ابوالفضل قمی؛ شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام رضا( ذکر کرده 1 و نجاشی گفته است: او ثقه است و کتاب الآداب از اوست.
از یادکرد مشایخ او درمییابیم که اکثر روایات علی بن ابراهیم از شاگردان امام جواد( (م 220ق)، امام هادی( (م 254ق) و امام عسکری( (م 260ق) است و نیز از باقیماندة شاگردان بازمانده امام رضا( ـ که تا سالهای زیادی پس از آن حضرت زنده بودند ـ روایت کرده است؛ مانند عبدالله بن صلت.
شیخ صدوق از حمزه بن محمد بن احمد بن جعفر روایت کرده که گفته است: علی بن ابراهیم بن هاشم در سال 307ق، خبر داد به ما...
تفسیر علی بن ابراهیم قمی ـ که اکنون از او سخن میگوییم ـ و روایات و اخباری که بخش اعظم آنها را از پدرش روایت کرده است.
پیشتر گفته شد که این تفسیر ترکیبی است از آنچه جامع آن از علی بن ابراهیم، از مشایخش روایت کرده و نیز روایاتی که جامع تفسیر از مشایخ خود نقل کرده است که سند آنها به زیاد بن ابی جارود میرسد.