چکیده:
بحث از موجود «مجرد و مادی»، یکی از بخش های عمده فلسفه اسلامی را به خود اختصاص داده است. ارائه تعریفی دقیق از «مجرد» و «مادی»، اثبات وجود آنها، بیان انواعشان و ارتباط میان موجودات مجرد و مادی، از دغدغه های مهم فلاسفه در این بخش از فلسفه به شمار می رود. در این نوشتار، سعی شده است تا گزارشی اجمالی از دیدگاه فلاسفه مشاء و اشراق نسبت به ماهیت موجودات مجرد و مادی، بیان و سپس مورد ارزیابی واقع شود. در ادامه، نظریه سومی ارائه شده و مؤیدات عقلی و نقلی این نظریه ذکر شده اند. نیز با عنایت به اینکه ظواهر برخی از تعابیر نقلی بر اساس دیدگاه عده ای از متفکران با نظریه سوم در تعارض است، ضمن بیان آن ظواهر، آراء این متفکران نیز مورد نقد قرار گرفته و در تعریف «مجرد» و «مادی»، بر نظریه سوم، تأکید شده است.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به اینکه مقصود از «ماده» معنای سوم آن ـ یعنی «هیولای اولی» و «هیولای ثانیه» ـ است، هر چه لازمه قوه و استعداد و نیز امتداد است از لوازم اختصاصی شیء مادی به شمار می رود; مانند تغیر (حرکت، تکامل و تناقص)، زماندار بودن و قابلیت انقسام، و از میان مقولات نه گانه عرضی، مقولات «أن یفعل، أن ینفعل، متی، کم، کیف مختص به کم، کیف استعدادی، شکل به عنوان کیف محسوس، أین، و وضع» از ویژگی های مختص است.
از این رو، هر موجودی که دارای قوه و استعداد (و لوازم آن مانند تغیر، زمانمند بودن و عدم اجتماع کمالات اولیه و ثانویه در ابتدای وجود) و امتداد (و لوازم آن مانند انقسام پذیری، کمیت، و مکان) ـ سید محمدحسین طباطبائی، المیزان، (بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1417)، ج 17، ص 13.
الثانیة، (تهران، ناصر خسرو، بی تا)، ج 7ـ8، ص 720 / فضل بن حسن طبرسی، جوامع الجامع فی تفسیر القرآن المجید، تصحیح ابوالقاسم گرجی، چ سوم، (تهران، دانشگاه تهران، 1377)، ج 3، ص 423 / حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر: جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، (تهران، وزارت فرهنگ، 1378)، ج 8، ص 134 / محمد مشهدی، تفسیر کنزالدقائق، (قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1413)، ج 8، ص 166 / محمودبن عمر زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، (بیروت، دارالکتاب العربی، بی تا)، ج 4، ص 66 / محمدتقی مصباح، معارف قرآن: خداشناسی کیهان شناسی ـ انسان شناسی، (قم، مؤسسه درراه حق، 1367)، ج 1ـ3، ص 172."