چکیده:
احکام ثابت و جاودانه شریعت بر پایه صفات و ویژگی های ماندگار انسان و طبیعت استوار است و ثبات خویش را مرهون ثبات مبانی تکوینی خود است. اصول ثابت اخلاقی، تفاوت های جسمی و روانی میان زن و مرد و روابط همیشگی در نهادخانواده، نمونه های روشنی از این اصول ثابت هستند. در مقابل، مقرراتی را در شریعت می توان یافت که بر پایه واقعیت های متغیر شکل گرفته اند و منافاتی با احکام ثابت ندارد. این گونه مقررات با تغییر اوضاع و احوال دگرگون می شوند و بدینسان زمینه سازگاری اسلام با پیشرفتها و دستاوردهای نوین بشر را فراهم می آورند. مسلمانان اتفاق نظر دارند که پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، پیامبر خاتم و کتاب او آخرین کتاب و شریعت او خاتم شرایع و قوانین او جاودان بوده و تا روز قیامت نسخ نمی شود. از طرف دیگر، تحولات اجتماعی مستلزم تحول و دگرگونی در قوانین جامعه است، زیرا ممکن است قانونی که در اوضاع وشرایط خاصی وضع شده، در شرایط دیگر مفید نباشد و با تغییر جامعه و ظهور گونه های دیگر زندگی، مقتضیات زمان هم دستخوش تغییر شود، بنابراین آنچه دیروز صحیح بوده، امروزه صحیح نیست و آنچه امروزه درست است ممکن است فردادرست نباشد. پس چگونه می توان بین این دو حقیقت، جمع کرد؟ این اشکالی است که برخی شیفتگان قوانین غربی به منظور جایگزین کردن آن قوانین به جای قوانین شرعی طرح کرده اند.خلاصه سخن آنان این است که چنانچه زندگانی اجتماعی یکنواخت می ماند، این امکان وجود داشت که در تمامی زمانها یک قانون حاکم باشد. اما زندگی اجتماعی همواره دستخوش تحول است و شکلهای مختلفی به خود می گیرد، بنابراین یک قانون نمی تواند برای همیشه حاکم باشد. به منظور حل این اشکال که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده، توضیح خواهیم داد که مراد از قوانین ثابت و قوانین متغیری که اصل شریعت را دچار دگرگونی نمی کند، چیست و در عین حال چگونه ممکن است شریعت جاودان اسلام بر کلیه مقتضیات و گونه های زندگی منطبق باشد.
خلاصه ماشینی:
بنابراین اگرتشریع اسلامی، مطابق و هماهنگ با طبیعت آنها باشد، چنین تشریعی ثابت بوده و در اثر گذشت زمان، تغییر نمیکند؛ زیراثبات موضوع، مقتضی ثبات حکمی است که برای آن وضع شده است.
اینها و دیگر مواردی از این دست، از موضوعات ثابت زندگی اجتماعی انسان است که اسلام با وضع قوانین ثابتی که مطابق بافطرت اوست، حدود و ثغور آن را معین کرده و برای جامعه، بهترین و منظمترین روابط اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی را بنانهاده است.
براین اساس آن دسته از احکام کلی که مطابق با فطرت و زمینههای تکوینی انسان به حل و فصل امور میپردازند، در همهزمانها ثابت است، هر چند شرایط اجتماعی و سیاسی تحول یابد و نیازهای انسانها تغییر کند؛ زیرا نظام دستورهای اسلامی وقوانین شرعی با فطرت ثابت انسانی سازگار و با سرشت تکوینی او همراه است و کوچکترین اختلافی ندارند.
این همان اصل ثابت در اسلام است که عقل و فطرت آن را تایید میکند، اما کیفیت دفاع و تاکتیکهای آن و نوع سلاح یا لزومو عدم لزوم خدمت سربازی به مقتضیات زمان بستگی دارد و با تغییر آن و در چارچوب قوانین کلی، تغییر میکند.
بنابراین هرکس که خواستار حفظ کرامت انسان و ارزشهای اخلاقی اوست، بایستی در پرتو عقل و فطرت، از میان مقتضیاتزمان، آنچه را که برتر است انتخاب کند، نه این که عملش را پیوسته بر آن تطبیق دهد؛ زیرا مقتضیات زمان، وحی نیست که بهجامعه القاء شده و از هر گونه خطا و اشتباه مصون باشد.