چکیده:
حدیث، تنها گزارشگر سنت، پس از قرآن کریم، مهمترین منبع معارف اسلامی است.
در این میان، هر دینشناس و حدیثپژوهی نسبت به فهم صحیح روایات، دو
مرحله را باید پشت سر گذارد: روششناسی فهم احادیث و آسیبشناسی فهم آن.
وی در مرحله نخست، به فراهمسازی مقتضیات و شرایط ایجابی فهم درست حدیث
توجه میکند و در مرحله دوم، پس از شناسایی آفات و موانع فهم حدیث، در پی
زدودن آنها برمیآید. این مقاله به بررسی یکی از آسیبهای روایات (تعارض اخبار)
پرداخته است. در زمینه تعارض اخبار، دو مسئله بسیار مهم و وابسته به یکدیگر
مطرح است: کشف و شناسایی علل و عوامل پیدایش تعارض روایات و راههای حل و
علاج تعارض.
این نوشتار، پس از مقدمهای در طرح زمینه بحث، به مسئله علل و عوامل
پیدایش تعارض اخبار از دیدگاه روایات و اندیشوران اسلامی پرداخته و در یک
جمعبندی، 22 عامل برای پیدایش تعارض اخبار برشمرده است و در پایان برای
برخی از مهمترین عوامل تعارض، نمونههای عینی حدیثی و فقهی ذکر شده است.
خلاصه ماشینی:
"از آنجا که ناآگاهی از این عوامل، مایه شک و شبهه برخی در اساس مکتب شده است، مسئله کشف و شناسایی این علل و عوامل، از دیرباز همچون اصل مسئله تعارض اخبار، از مباحث مهم و دغدغهآور محدثان، فقیهان و متکلمان بوده است و میتوان گفت از جمله مسائلی است که ریشه در روایات دارد؛ بدینگونه که راویان، همین پرسش را برای امامان معصوم علیهمالسلام مطرح کردهاند و آنان عواملی را برای پدیده اختلاف اخبار برشمردهاند و در ادامه، عالمان و متفکران اسلامی به بسط زوایای دیگر آن پرداختهاند.
و من عرض کردم: چطور با اینکه از شما روایتی از پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم درباره موضوع رسیده ـ که در قرآن نیست، ولی در سنت موجود استـ سپس حدیثی مخالف آن وارد میشود؟ حضرت پاسخ مفصلی دادند که چکیده آن، چنین است: امر و نهیهای صادرشده از پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم دو گونه است (که توجه نکردن به آن، موجب تعارضنمایی اخبار زیادی شده است): برخی نهی تحریمی و امر وجوبی است، که ما هرگز در این موارد، رخصت نمیدهیم؛ مگر به عنوان حکم ثانوی.
». شخصی از علی علیهالسلام درباره حدیثهای نوآورده و خبرهایی که در دست مردم است و با یکدیگر اختلاف دارد، پرسید؛ امام فرمود: در دست مردم، حق، باطل، دروغ، ناسخ، منسوخ، عام، خاص، محکم، متشابه و آنچه در خاطر سپرده شده و آنچه راوی در آن، گمانپردازی کرده است، وجود دارد و بر رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم در زمان او دروغ بستند؛ تا جایی که بهپا خاست و چنین فرمود: «من کذب علی متعمدا فلیتبوأ مقعده من النار»."