چکیده:
این مقاله، عهدهدار بحث تکامل عرفانی انسان بر محور آموزههای قرآنی و مدار معارف اسلامی است.
حرکت تکاملی انسان از «خود»؛ یعنی خود فطری و ملکوتی، رحمانی و فطری انسان آغاز میشود و با خدا یا
دیدار الهی پایان مییابد. لازمه چنین حرکت استکمالی جوهری، فقرشناسی وجودی، بیداری و بینایی، درک و
درد خدا داشتن، شریعت محوری، مجاهده مستمر با خواهشهای نفسانی و مراقبت کامل، حب الهی، بندگی
خالصانه خدا، نوسازی معنوی مداوم، بازشناسی و بازیابی همیشگی، هدفشناسی و هدفداری است.
بدیهی است حرکت و شدن از خود به سوی خدا در حقیقت رسیدن به خود برتر و تکامل یافته و توسعه
بخشیدن به حقیقت وجودی خود است و انسان متحرک متکامل، انسان به خود رسیده و کمال یافته و
سعادتمند است و عصاره مقاله در این معناست که خدای سبحان در درون انسان است که آدمی با حرکت
تکاملی از درون و حجابزدایی به آن دست مییابد.
خلاصه ماشینی:
"و به تعبیر لطیف استاد حسنزاده آملی (1) : در رهت طی مراحل نکنم پس چه کنم در سر کوی تو منزل نکنم پس چه کنم ناقص ار فیض، ز کامل نستد پس چه ستد ناقص ار راز تو کامل نکنم پس چه کنم جان اگر محرم جانان نشود پس چه شود خویشتن را به تو واصل نکنم پس چه کنم عاقل ار سنگ ز جاهل نخورد پس چه خورد صبر از یک دو سه جاهل نکنم پس چه کنم عاشق دلشده زاری نکند پس چه کند گریه شوق چو هاطل نکنم پس چه کنم عشق ار بار تحمل نکشد پس چه کشد حمل بار غمت از دل نکنم پس چه کنم حسن ار بندگیت را نسزد پس چه سزد کام دل را ز تو حاصل نکنم پس چه کنم فصل دوم اصل سوم و نتیجه: غایت حرکت؛ همچنان که حرکت تکاملی انسان، دارای مبدأ فاعلی و مبدأ قابلی است، دارای مبدأ غایی نیز میباشد و سیر و سلوک که حقیقت تدریج و تدرج را در خروج نفس از قوه به فعل دارد مقدمهای برای فعلیت نهایی در این حرکت به سوی نامتناهی و نامحدود و کمال مطلق است."