چکیده:
اندیشوران مسلمان به دانش کلام به مثابة رشتة محض علمی ننگریستهاند، بلکه به عنوان
تکلیف و وظیفة الهی گام در این وادی نهادهاند. لذا اغلب شخصیتهای بزرگ دینی در عین
اینکه فقیهان بلندآوازهای بودهاند آثار کلامی برجستهای تقدیم تشنگان زلال معرفت
دینی کردهاند.
استاد فقید آیةالله معرفت نیز با درک درست از همین رسالت خطیر و با هدف پاسداری از
حریم کتاب خدا، قرآن کریم و توجیه صحیح آیات متشابه که نوعا صبغهای کلامی دارد
گام به وادی این مباحث نهاده است.
موسوعة التمهید بویژه جلد سوم آن حجم وسیعی از مباحث کلامی را در خود جای داده است.
رویکرد کلامی این موسوعه بویژه برخی از خصوصیات روش استاد و روششناسی مباحث کلامی
کتاب در این نوشتار بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"روش کلی طرح مباحث استاد معرفت از شیوة تقریبا واحدی در طرح همة بحثهای کلامی پیروی کرده است بدین صورت که در هر بحث ابتدا اصل مسئله و به اصطلاح محل نزاع را مشخص میکند و نخست موضوع را از نگاه مخالفان، طرح و دلایل آنان را نیز مطرح میکند، ولی قبل از پاسخ به دلایل آنها مسئله را آن طور که قبول دارد و به نظرش صحیح میرسد تبیین و دلایل خود را بر صحت مدعا تقریر میکند تا خواننده را نسبت به اصل موضوع قانع کند و آنگاه به نقد دیدگاه مخالف پرداخته، دلایل او را یکی پس از دیگری مطرح و با توجه به مستنداتی که آنها را پذیرفته، در پرتو آیات محکم قرآن به طور جزئی به نقد و بررسی دلایل و مستندات مخالفان اقدام، و توجیهات آنها را نسبت به آیات متشابه رد کرده، تأویل صحیح هر آیه را به گونهای که با اصل مدعا سازگار باشد ارائه میکند.
توجه به مبادی لغوی و عرفی گفتیم که بسیاری از آیات قرآن در ذات خود ابهامی نداشتند و بعد از پدید آمدن مباحث جدلی و مسائل کلامی و رواج دیدگاههای ناپخته و غیر معقول، هالهای از غبار ابهام بر چهرة آنها نمودار گشت و این آیات قبل از آنکه توسط متکلمان دستاویز توجیه آرایشان قرار گیرد جزء محکمات بود و معنای تابناک آن بر همگان روشن، استاد فقید در مقام بحث و رد تأویلات باطل متکلمان اشعری که با تأویلات ناروای خود محکمات را به وادی تشابه کشاندهاند، در پارهای از موارد به مبادی لغوی و عرفی تمسک جسته است، نمونه را بنگرید: 1ـ در ذیل آیة وجوه یومئذ ناضرة إلی ربها ناظرة (قیامت /23) ابوالحسن اشعری با تفسیر «نظر» به رؤیت بصری و دیدن با چشم، آن را مستمسک خویش برای جواز رؤیت پروردگار قرار داده است."