چکیده:
کتاب الأمالی، از آثار مهم سیدمرتضی، متکلم، ادیب، فقیه و حدیثشناس برجسته امامیه در سده پنجم هجری است که درآن نویسنده به تفسیر آیات متشابه و مشکل و تبیین احادیث دارای لفظ یا معنای دشوار پرداخته است. در این نوشتار، منابع و ابزارهای شریف مرتضی در فهم و تفسیر احادیث، به اختصار بررسی شده است. وی به سبب شخصیت علمی چند وجهی که دارد، از منابع و ابزارهای گوناگون در فقه الحدیث بهره جسته است. اما در مجموع ادبیات و قواعد زبانی و دلیلهای عقلی و کلامی مهمترین ابزار وی در فقه الحدیث است. بهگونهای که میتوان رویکرد وی در فهم احادیث را رویکرد ادبی ـ کلامی دانست.
خلاصه ماشینی:
"از نظر وی، در متون روایی کنایه، مجاز و استعاره به کار رفته که توجه به آنها در فهم معنا و مقصود حدیث ضروری است؛ از جمله در ذیل حدیث نبوی «من تعلم القرآن ثم نسیه لقی الله تعالی و هو أجذم»، پس از نقد دیدگاه ابو عبید قاسم بن سلام و عبدالله بن مسلم بن قتیبه درباره مراد از «اجذم» مینویسد: معنای خبر برای کسی که اندکی با شیوههای سخنان عرب آشنایی دارد، آشکار است.
پرسشهای یاد شده عبارتاند از: تأویل این احادیث بر وجهی که سازگار با اصول توحید و مغایر با تشبیه باشد، چیست؟ آیا از مذهب شما آن نیست که اخباری که ظاهر آنها مخالف اصول بوده ، مطابق ادله عقلی نیست، رد آنها و قطع بر کذب راویان آنها تنها زمانی لازم است که در لغت راه حل و تأویلی برای آنها نباشد؟ و تأویل لغوی (و زبانی) اینگونه احادیث، از نظر شما، نباید همراه با تکلف و تعسف باشد؟ سید مرتضی به پرسشهای فوق اینگونه پاسخ داده است: آنچه در تأویل اینگونه اخبار باید گفت، آن است که واژه «إصبع» در کلام عرب، افزون بر عضو مخصوص، به معنای «اثر نیکو» است.
در نمونهای دیگر، سید مرتضی در تبیین مراد از وضو در حدیث نبوی «توضئوا مما غیرت النار» بحثی مطرح ساخته، در آن، افزون بر بررسیهای اصول فقهی، به اخبار و آثار متعددی استناد کرده تا نشان دهد که مراد از وضو در حدیث، شستن دست است، نه وضوی شرعی؛ از جمله مینویسد: از ادله آنچه ذکر کردیم، گزارش ابن عباس است که گوید پیامبر(ص) کتف گوسفندی را خورد و برخاست و نماز گزارد و وضو نساخت."