چکیده:
نویسنده در این مقاله در صدد نقد نظریه تعصیب در فقه اهل سنت است. او پس از بررسی معنای لغوی و اصطلاحی تعصیب و نیز اقسام و فروض مختلف آن در ارث، به تبیین دیدگاه فقیهان شیعه و اهل سنّت در این مورد میپردازد. سپس به بیان دلایل قرآنی و روایی مطرح شده برای اثبات یا انکار این نظریه پرداخته و نظریه تعصیب را مخالف ایات قرآن دانسته است که بر قرابت به عنوان مبنای ارث و بر تساوی زن و مرد در استحقاق ارث - نه در مقدار سهم - تاکید دارد. نویسنده ضمن خدشه در سند و دلالت روایات مورد استناد مدافعان این نظریه، به روایات دیگری از منابع اهل سنت و شیعه بر نفی تعصیب استدلال میکند. او همچنین در لابلای بخشهای مختلف این بحث، شبهات گوناگون فقیهان اهل سنت را در دفاع از این نظریه و ردّ دیدگاه فقه شیعه، پاسخ داده و لوازم نامطلوب تعصیب را در نظام ارث آشکار میسازد
خلاصه ماشینی:
در این صورت، مطابق دیدگاه امامیه هرگز چیزی از ترکه به خویشاوند دورتر نمیرسد، چه برادر میت باشد و چه عموی او؛ زیرا قاعده در تقدیم و تأخیر یک فرد برای ارث بردن، فرض و قرابت است؛ در حالی که برادر و عموی میت، قطعا از صاحبان فرض نیستند و با وجود دختر یا خواهر میت، از خویشاوندان دور میت محسوب میشوند، بر این اساس، باید مازاد ترکه به دختر یا خواهر میت برسد؛ یعنی دختر نصف ترکه را به عنوان فرض و نصف دیگر را به عنوان قرابت میبرد و صورت دوم نیز به همین گونه است.
امام باقر)ع( سپس فرمود: چه کسانی به میت نزدیکترند؟ مادرش یا برادرش؟ آیا مادر نسبت به برادران و خواهران، به میت نزدیکتر نیست؟ از زید بن ثابت روایت شده: »یکی از قوانین جاهلیت این بود که تنها مردان ارث میبردند، نه زنان«(22) اشکال و پاسخ اگر آیه دلالت بر مشارکت مردان و زنان در میراث دارد، پس همان گونه که محرومیت زنان از ارث مخالف با آیه است، محرومیت مردان نیز مخالف با آیه است؛ در حالی که در قول به عدم تعصیب، موردی وجود دارد که موجب محرومیت مردان از ارث میشود و آن صورتی است که متوفا یک دختر، یک عمو یا پسر عمو داشته باشد.
ابن قدامه در شرح این کلام خرقی میگوید: در اینجا، مراد از خواهران، خواهران پدر و مادری یا پدری است و دیدگاه عموم فقها جز ابن عباس و تابعان او همین است؛ زیرا از او روایت شده که او خواهران را با وجود دختران متوفا، عصبه قرار نمیداد و در مورد دختر و خواهر متوفا گفته است: نصف ترکه از آن دختر است و چیزی به خواهر نمیرسد.