چکیده:
یکی از موضوعات مهم علم کلام،بحث صفات خدا و تمایز صفات ذات از صفات فعل است.مرحوم کلینی در کتاب التوحید کافی،هفت حدیث در باب صفات خدا روایت کرده و به دلیل اهمیت موضوع،دانشمندان بزرگی چون ملا صالح مازندرانی،علامه مجلسی، ملا صدرا و دیگران به شرح و تفسیر حدیثهای روایت شده و توضیح کلینی در ذیل احادیث،پرداختهاند.در این مقاله،پس از بیان کلام مرحوم کلینی،اقوال شارحان ذکر و مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در پایان،نویسنده تفسیر خود را از کلام کلینی بیان کرده است.براساس این تفسیر،درستی و استحکام قاعده کلینی در تمایز صفات ذات از صفات فعل،به خوبی،مشخص شده است.
خلاصه ماشینی:
"ثقة الاسلام کلینی در کتاب التوحید کافی بابی تحت عنوان«الإرادة أنها من صفات الفعل و سائر صفات الفعل»گشوده و پس از نقل هفت روایت در این موضوع، ذیل عنوان«جملة القول فی صفات الذات و صفات الفعل»به بیان تمایز بین صفات ذات و صفات فعل،پرداخته است.
ملا صالح مازندرانی حکیم و محدث و شارح اصول و روضهء کافی نیز بیان ابو جعفر کلینی را در تمییز صفات ذات از صفات افعال،چنین تقریر کرده است: و للتمیز بین الصفات الذاتیة و الصفات الفعلیة طریقان:أحدهما أن کل صفة توجد فیه سبحانه دون نقیضها فهی من الصفات الذاتیة،و کل صفة توجد فیه مع نقیضها فهی من الصفات الفعلیة.
(5:ج 3،ص 063) علامه محمد باقر مجلسی نیز در مرآة العقول،به تفسیر کلام شیخ کلینی میپردازد و میگوید:هدف کلینی از این تحقیق،فرق نهادن بین صفات ذات و صفات فعل است،آنگاه ادلهء او را چنین تقریر میکند: الأول:أن کل صفة وجودیة لها مقابل وجودی،فهی من صفات الأفعال لا من صفات الذات،لأن صفاته الذاتیة کلهاعین ذاته،و ذاته مما لا ضد له.
قول صحیح گرچه تعلق قدرت بر علم و جهل حق تعالی نارواست و متعلق قدرت صفات فعل است و نه صفات ذات،اما بیان کلینی این سخن نیست؛بلکه او میگوید: انتساب قدرت و عجز بر صفات ذاتی او همچون علم،نارواست.
(و لا یجوز أن یقال یقدر ان یعلم)و روا نیست که گفته شود او قادر است که بداند،زیرا قدرت بر فعل تعلق میگیرد نه بر علم که از اوصاف ذات است."