چکیده:
این مقاله بر آن است تا نظریهء«اصالت وجود»را که یکی از اصول مهم فلسفه ملاصدرا است بررسی و به سابقه این نظریه در فلسفه اشراق اشاره کند. مؤلف برخلاف نظر مشهور،عقیده دارد که شیخ اشراق،نه تنها به اصالت ماهیت اعتقادی ندارد،بلکه از مدافعان سرسخت اصالت وجود میباشد.دلیلی که ملا صدرا و پیروان او بر اصالت وجود ذکر کردهاند عینا در بیانات شیخ اشراق وجود دارد.همچنین مؤلف از راه رابطه علی و معلولی انوار در نزد شیخ اشراق ثابت میکند که به نظر او علت به معلول خود وجود اعطا میکند وجود در نزد شیخ اشراق اشاره میکند و نتیجه میگیرد که معنای اعتباری،به معنای معقول ثانی فلسفی است که این عقیده مورد قبول ملا صدرا نیز میباشد.
خلاصه ماشینی:
"(رازی،بیتا،ص 188) آیا مجعول ماهیت است؟ عبارت دیگری در حکمة الاشراق وجود دارد که موهم این معناست که شیخ اشراق قائل به اصالت ماهیت است و اکثر متفکران برای اصالة الماهوی بودن شیخ اشراق به آن تمسک کردهاند که آن عبارت را نقل کرده،سپس به بررسی آن میپردازیم: «قادعه:فی بیان ان المجعول هو الماهیة لا وجودها،و لما کان الوجود اعتبارا عقلیا فللشیء من علته الفیاضة هویته و لا یستغنی الممکن عن المرجح لوجوده و الا ینقلب بعد امکانه فی نفسه واجبا بذاته...
اگر در همین عبارت به دقت تأمل کنیم درمییابیم که باز از این عبارت برنمیآید که شیخ اشراق قائل به اصالت ماهیت بوده است،زیرا هنگامی که میگوید وجود اعتبار عقلی است قبلا منظور او را از اعتبار عقلی توضیح دادیم که به معنای معقول ثانی بودن مفهوم وجود است که اگر معقولات ثانیه فلسفی بخواهند در خارج ما بازاء داشته باشند تسلسل پیش میآید که این امر محال است.
سخنی که جای بحث دارد و جناب استاد به آن نپرداختهاند این است که چگونه امکان دارد ماهیات مختلف از یک حقیقت باشند ولی اختلاف آنها در شدت و ضعف باشد؟آیا شدت و ضعف حقیقت باعث میشود که آنها تحت دو سنخ ماهیت مختلف قرار گیرند؟اما انسانی در انسانیت شدیدتر از انسان دیگری بود باعث میشود که انسان دارای انسانیت شدیدتر از ماهیت دیگر غیر از انسانیت باشد؟چگونه امکان دارد کسی اعتقاد به ماهیات مختلف داشته باشد با این حال بگوید همه آنها دارای حقیقت واحدند ولی با درجات شدت و ضعف،همچنین بین آنها رابطه علی و معلولی است؟ همچنین میتوانیم از راه علت و معلول بگوییم:شیخ اشراق قائل به تشکیک است؛ زیرا در یک سلسله علی و معلولی،معلول متقوم به علت است و از یک حقیقت واحد نیز تشکیل شدهاند."