چکیده:
معمولترین مقولههای دستوری در زبانهای دنیا جملههای خبری، پرسشی، امری و
تعجبی است، که عمدتا به ترتیب برای بیان مقولههای معنایی-منظوری خبر، سؤال، فرمان
و شگفتی به کار میروند. با این وجود، مطالعات نوعشناسی زبان حاکی از آن است که
رابطه میان مقولههای نحوی و معنایی- منظوری رابطهای مستقیم نیست.بسیار اتفاق
میافتد که از جمله خبری برای صدور فرمان، و از جمله پرسشی برای بیان شگفتی استفاده
میشود.تحقیق حاضر در پی کشف نقشهای معنایی-منظوری جملههای پرسشی در شعر حافظ است.
استفاده هنرمندانه شاعر از جملههای پرسشی برای بیان مقولههای گوناگون
معنایی-منظوری تأثیر کلام وی را دو چندان و خواننده را مسحور میسازد.تحقیق حاضر نشان میدهد که از 366 بیت، 255 بیت، یعنی تقریبا 70%از ابیات، برای
بیان پنج مقوله معنایی-منظوری شگفتی، نفی، انکار، تمنا(آرزو)و نهی به کار رفته
است.30%باقیمانده برای بیان 15 مقوله معنایی-منظوری استفاده شده است.یکی از نتایج
بسیار جالب توجه تحقیق این است که بیان حافظ برای بیان سؤال از جملات پرسشی کمترین
استفاده را میبرد.
خلاصه ماشینی:
"چکیدهمعمولترین مقولههای دستوری در زبانهای دنیا جملههای خبری، پرسشی، امری و تعجبی است، که عمدتا به ترتیب برای بیان مقولههای معنایی-منظوری خبر، سؤال، فرمان و شگفتی به کار میروند.
5. دادهها و شیوه توصیف کارکردهای معنایی-منظورینسخه مورد استفاده در این تحقیق دیوان خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی است، و شمار بیتهای مورد بررسی 366 است.
یک بیت را بعنوان مثال در اینجا میآوریم:(34)زلف چون عنبر خامش که ببوید؟هیهات/[ای دل خام طمع این سخن از یاد ببر]حافظ با استفاده از یک پرسش در مصرع نخست، افسوس خود را از اینکه بوییدن زلف یار امری دست یافتنی نیست، بیان میکند.
6. خواهشنکته جالب توجه و در عین حال تعجببرانگیز این است که در صحبتهای روزمره بسیاری اوقات از جملههای پرسشی برای بیان حکم، فرمان، خواهش، و مانند آن استفاده میکنیم، اما در شعر حافظ بیش از سه مورد از این دست یافت نمیشود.
تنها سه مورد را میبینیم که حافظ پرسش را برای بیان سؤال به کار میبرد و خود نیز پاسخ میگوید:(38)[به پیر میکده گفتم که]چیست راه نجات؟[بخواست جام می و گفت عیب پوشیدن](به تصویر صفحه مراجعه شود)شاعر خود سؤال مطرح میکند که چگونه میتوان رهایی یافت و خود پاسخ میگوید با عیب پوشیدن میتوان به هدف رسید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)استفاده گسترده حافظ از مقولههای معنایی-منظوری با بهرهگیری از پرسش یکبار دیگر مؤید ادعای صاحب نظرانی است که معتقدند سخنگویان زبان بیشتر ترجیح میدهند مقولههای دستوری را در معنای ثانوی به کار برند."