خلاصه ماشینی:
"سیر تغییر و تحول ساختار سیاسی و اداری بنادر شمالی خلیج فارس از نظام اجاره داری به حکومت بنادر و جزایر (دورهء قاجاریه) محمود محسنی فرد مقدمه ساختار سیاسی و اداری سواحل جنوب ایران از اوائل دورهء زندیه تا نیمهء دوم سلطنت ناصر الدین شاه قاجار تغییر و تفاوت چندانی نداشت.
تحولات سیاسی-اداری حاشیه شمالی خلیج فارس در دورهء اول قاجاریه با مرگ کریم خان زند در سال 1193 هـ/1779 م دوره جدیدی از کشمکش بر سر قدرت بین جانشینان او و آغا محمد خان قاجار شکل گرفت و نا امنی و آشوب بخش عمدهای از نواحی جنوب ایران را در بر گرفت.
«وی در دورهء سی ساله فرمانروایی پیوسته در حال جنگ بود و برای نخستین بار توانست در سال 1208 هـ/1792 م با فتح ناحیه احساء و قطیف خود را به کرانههای خلیج فارس برساند»7رضا قلی خان در کتاب روضة الصفا در این مورد مینویسد: فرزند او(عبد العزیز)به نام امیر سعود در سال 1216 هـ.
بنابراین،نهاد جدیدی در حاشیه شمالی خلیج فارس به مرکزیت بوشهر شکل میگیرد:«یکی از نخستین نتایج آنی این سیاست جدید کوتاه کردن دست شیوخ قواسم از بندر لنگه است که طی همین دوره با سیاستهای اعمالی سعد الملک به خوبی اجرا گردید و بنادر بوشهر،عباسی،لنگه و جاسک به سازمان جدید پیوستند.
در دورهء اول قاجاریه نیز کماکان همان رویه قبلی وجود دارد؛اما در دورهء دوم قاجاریه،و به خصوص دورهء سلطنت ناصر الدین شاه قاجار،با تشکیل حکومت بنادر و جزایر در بندر بوشهر،سواحل شمالی خلیج فارس تحت نظارت حکومت مرکزی در میآید و سیستم اجاره داری لغو میشود و متعاقب آن در آمد گمرکی ایران نیز افزایش مییابد."