چکیده:
قد کثرت المؤلفات و المصنفات الصرفیة طوال تکوین العلوم العربیة فی العالم الاسلامی
و هذه الکثرة دلیل علی شدة احتیاج من یرید ان یهتم بفهم النصوص العربیةالی هذا
العلم. فهل فی کل هذه التألیفات جدید لم یکن فی غیرها؟ ام ان الجدید غیرالمادة و
هو اسلوب العرض و التناول و الترتیب فموضوع هذا البحث العلمی ترتیب الابواب
الصرفیة فی الکتب الصرفیة و النحویة و قد اشرنا الی المراحل الثلاث التی تطورت
وتوسعت حتی وصل العلم الی کماله و قد ذکرنا ان علم الصرف کان سابقا جزء من الکتب
النحویة و قد کان المولف النحوی یهتم بعلم الصرف فی بدایة کتابه او فی نهایته ثم
استقل عم النحو و صار علما اصلیا کسائر العلوم العربیة و کان یسمی بعلم التصریف او
الصرف و قد اشرنا الی معنی اللغوی و الاصطلاحی للصرف کما عددنا الکتب الهامة
المولفة و اصحابها.
خلاصه ماشینی:
"زمخشری از نظر صرفی پیرو شیوة آمیزش مباحث صرفی و نحوی است؛ به این معنی که کتاب مستقلی در علم صرف ننگاشته و همچون اسلاف خویش مباحث هر دو علم که در حقیقت دارای وجه مشترک اصطلاح نطق عربی و آموزش دستور زبان لغت قرآن است با هم در آمیخته است؛ جز آنکه وی از میان سه دانشمند معروف این شیوه یعنی سیبویه، مبرد و زمخشری، دارای وضوح بیشتر در ترتیب مباحث است؛ و به نظر میرسد ترتیب کتاب زمخشری در ارائة مباحث صرفی همان ترتیب کتاب سیبویه است، با این فرق که زمخشری، در یک کار ابتکاری و بیسابقه، بحث را به ترتیب انواع کلمه شروع و طرح کرده است.
صرفی شش شیوه در ارائه مباحث صرف تا قبل از اسقلال این علم از نحو، مییابیم: شیوة ابنسراج که با تألیف کتاب الاصول نام خود را به عنوان پیشوای ترتیب بدیع مباحث صرفی به ثبت رسانده، شیوة زمخشری که برای اولین بار ترتیب ابواب صرفی را براساس اسم و فعل و مباحث مشترک قرار داد، جز آن که مباحث صرفی آمیخته با نحو بود، شیوة ابنحاجب که نسبت به حالات ابنیة کلمه سبکی نو را در ارائه مباحث صرفی بنیاد نهاد، شیوة سیوطی که براساس ابنیه و حالات مختلف کلمات در چهار بخش ابواب صرف را بررسی کرده است، شیوة ابوحیان که از جهت تقدیم صرف بر نحو منحصر به فرد است."