چکیده:
یکی از نتایج جنگ جهانی اول،تقسیم امپراتوری عثمانی میان انگلیس و فرانسه بود.دولت انگلیس برای رسیدن به اهداف استعماری خویش و برای توجیه حضور خود،پس از گماردن ملک فیصل به پادشاهی عراق،سازشنامهء 1922 را بر ملت عراق تحمیل کرد.سپس کوشید با تدارک یک نمایندهگزینی فرمایشی، یک مجلسی فرمایشی و وابسته که تصویبکننده و تأییدکنندهء سازشنامهء مزبور و تصمیمهای دیگر دولت دستنشاندهء عراق باشد،به وجود آورد.تشکیل این مجلس مشروعیتبخش،چندان کار آسانی نبود،زیرا علمای ایرانی ماندگار در عراق به رویارویی با اهداف انگلیس پرداختند و نمایندهگزینی فرمایشی را تحریم کردند؛مخالفتی که به تبعید علمای مزبور از عراق انجامید.واقعهء تبعید علماء و پیامدهای این تبعید و واکنش مردم عراق و ایران به این قضیه،مسائلی هستند که این نوشته میکوشد براساس اسناد و مدارک برجامانده از آن زمان،به بررسی آنها بپردازد و تعدادی از اسناد مربوطه را معرفی کند.
خلاصه ماشینی:
"[80-20-27-1302 ش] سند شمارهء 19: (به تصویر صفحه مراجعه شود) سند شمارهء 20: [نشان شیر و خورشید] کنسولگری دولت علیهء ایران در نجف اشرف نمرهء:509 به تاریخ:19 حوت تنگوزئیل 1302مقام منیع وزارت امور خارجه یک قضایای طبیعی پیشآمد شده که آقایان علماء عظام بعد از قرنهایی که آرزوی دیرینهء وطنخواهان مطلع به امور سیاست بوده،حرکت به ایران فرمودند و احتراماتی که از مقام دولت علیه منظور گردید،کلیهء مسلمین داخله و خارجه از مقام دولت علیه کاملا متشکر و راضی و به مراحم دولت امیدوار و ضمنا حقوقات مسلمهء دولت علیه،چه اقتصادی و چه سیاستی(که قرنها در مرکز بین النهرین به ضرر دولت علیه تمام میشد)با یک حالت سکون و طبیعی بهطور خوشی به تراضی بدون کشمکش و دردسری برگشت نمود و به منافع دولت علیه در خود داخله محفوظ و مصون تمام میشود و این حرکت آقایان که چند ماهی بیش نیست،ثابت نمود بر حکومت بین النهرین که عراق عرب از مرکزیت تجارت و عایدات وارده،به واسطهء نیامدن زوار و نبودن آقایان افتاده و بازارها روزبهروز کسادتر شده و میشود و عنقریب فقر عمومی اعلان میشود تا اینکه اشخاص ذیمدخل مطلب را به حکومت بین النهرین فهماندند و از طرف حکومت بغداد،تلگرافا آقایان میرزا مهدی آیت اللهزاده خراسانی و آقای شیخ جواد صاحب جواهر را دعوت نمودند که این قضایای مراجعت آقایان علماء اعظام را به بین النهرین(غیر از آقای خالصی)حمل نمایند،شاید منافع اقتصادی و تجارت عراق عرب برگشت نماید و از حالت افلاس و فقر بازارهای بین النهرین و جمعیت خدام خارج شوند و فعلا دو نظریهء خیلی مهم است که از یکدیگر تفکیک شده،با یک نظریهء دوراندیش مال کار معلوم گردد؛یکی نظریهء خصوصی است برای خود آقایان و یک نظریهء عمومی است برای مقام دولت،البته ساکنبودن در نجف اشرف که هم نزدیک به مسلمین هندوستان و هم به مسلمین قفقاز و هم به مسلمین ایران و هم کلیهء مسلمین عرب است و در واقع نجف اشرف مرکزی است برای حکومت روحانی اسلام که کلیهء وجوه و عایدات از اطراف قرنها است که به این مرکز عاید و وارد میشده و میشود."