چکیده:
روش کیفی یا تفسیری یا توصیفی یا ژرفنگر،با وجود قدمت تاریخیاش پس از سالها خاموشی،در دو دهه اخیر در علوم اجتماعی و علوم رفتاری از اقبال خوبی برخوردار شده است.این روش،با فرضیهی ساختارمند آغاز نشده،یعنی فرضیه آزمایی از اصول آن نیست.همچنین آزمایش تستی را دنبال نمیکند و قصد اجرای نظریهای را نداشته،بلکه بعد از جمعآوری اطلاعات،در تحلیلها از نظریهها استفاده میکند.اعداد در آن نقش ویژهای ندارند و در مقابل تفسیر و تحلی عمیق دادهها نقش مهمی را ایفا میکنند.در صورت خوب انجام یافتن یک تحقیق به روش کیفی،آن تحقیق میتواند به تبیین نظریهای جدید منتهی شود.رشتههای مختلفی چون:روانشناسی،روانکاوری،روانشناسی اجتماعی،جامعهشناسی و انسانشناسی(یا مردم شناسی)،عرصهی استفاده از روش کیفی هستند.مردمنگاری،مشاهده،پژوهش در عمل،زندگینامه،مصاحبه و بررسی اسناد نیز از ابزارهای رایج جمعآوری اطلاعات در روش کیفی میباشند.هدف این مقاله معرفی روشهای قابل اجرا و رایج در تحقیق کیفی است.
خلاصه ماشینی:
"به طور خلاصه میتوان گفت که روش کیفی در صورت خوب انجام گرفتن،علاوه بر مکمل بودن روش کمی میتواند قبل از روش کمی و یا بعد از آن در مورد موضوعی انجام پذیرد تا بدین ترتیب،هم صحت مطالب جمعآوری شده تأیید شود و هم تحلیل عمیق روش کیفی،کمک به شناسایی دقیق علل به وجود آمدن پدیدههای اجتماعی یا رفتارهای خاص کند و در نهایت مانند پژوهشهای ژان پیاژه در مورد کودکان،به تبیین نظریهای جهان شمول بیانجامد.
در بعضی از موضوعها مانند:نگرشها،تفکرها و نظرهای افراد پیرامون مسائل مختلف اجتماعی و رفتارهای انجامپذیر،مانند روش تدریس،امکان دستیابی به واقعیتها توسط پرسشنامه خیلی ضعیف است،چرا که اکثر افراد ممکن است واقعیتها را کتمان کنند؛به صورت کلیشهای یا آرمانگرایانه به سؤالها پاسخ دهند؛در حالیکه در مصاحبههای عمیق و مشاهدههای نزدیک،امکان مشاهدهی دقیق رفتار و راه یافتن به افکار در مواقع عادی و روزمره و در نتیجه جمعآوری اطلاعات دقیق ممکن است برخی ابزارها و روشهای جمعآوری اطلاعات که در روشهای کیفی رایج است عبارتند از: مردمنگاری،مشاهده کردن،پژوهش در عمل،زندگینامه،مصاحبه و بررسی اسناد.
این نکته را باید در نظر داشت که هدف پژوهش فقط جمعآوری اطلاعات نیست،بلکه تحلیل اطلاعات جمعآوری شده هدف اصلی تحقیق میباشد؛کاری که در اکثر پژوهشهای کمی صورت نمیگیرد؛در حالیکه اگرمواد خام به دست آمده در روش کمی موردتحلیل عمیق و کیفی قرار بگیرند،شناخت بیشتر و بهتری را نسبت به موضوع به همراه میآورند و علتهای بروز معلولها بهتر شناسایی میشوند و در پایان امکان معرفی پیشنهادهای عملی و واقعی و قابل اجرا به دستاندرکاران و مسؤلین مربوطه بهتر میسر خواهد شد."