چکیده:
مناظره گفتمانی برای ایجاد فهم مشترک و درک متقابل توأم با اثربخشی دوجانبه است؛از این رو،ائمهی معصوم(ع)،بهویژه،حضرت رضا(ع)آن را به عنوان یکی از روشهای آموزشی در موضوعات پرچالش علمی درخور دقت و تأمل بسیار میدانستند.هدف این مقاله تبیین روش مورد نظر بر اساس شیوهی مناظرهای علمی امام رضا با عالمان ادیان دیگر است؛بنابراین،این مقاله الگوی عملی مناظره را ارایه میدهد.این مقاله که از نوع پژوهشهای بنیادی بوده،با روش تحقیق کیفی مبتنی بر تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع کتابخانهای،به مطالعهی مناظرات امام(ع)میپردازد که با توجه به روش،اصول و چگونگی فرایند مناظرهای آن حضرت میتوان آن را به عنوان روش آموزشی مطرح کرد و به کار بست.در این مقاله،ابتدا روش مناظراتی حضرت رضا(ع)و سپس اصول حاکم بر روند آن و چگونگی فرایند یک مناظرهی علمی نزد آن حضرت بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
"آوردهاند هنگامی که بنا بود امام(ع) با کسی مناظرهای داشته باشد،پیش از آغاز مناظره،از طرف مناظرهی خود میخواست که به عدالت در بحث توجه داشته باشد؛برای مثال امام(ع)در پاسخ به درخواست عمران صابی برای سؤال پرسیدن از امام(ع)فرمود:«سؤال کن؛اما عدالت را در بحث از دست مده و از کلمات ناموزون و انحراف از اصول انصاف بپرهیز»(مرتضوی، 1375)یا در مناظره با سلیمان مروزی،امام(ع)اذعان داشت:«ای سلیمان!هرچه میخواهی از ابو الحسن بپرس؛ولی خوب گوش کن و در بحث انصاف را رعایت کن» (ابن بابویه،1404).
خوشسازی کلام:امام علی(ع)فرمود:«خیر الکلام ما لا یمل و لا یقل(غرر الحکم)؛بهترین سخن آن است که شنونده را خسته و افسرده نسازد و از اعتبار گوینده نکاهد»؛این سخن بیانگر این موضوع است که عرضهی مطالب به مقتضای حال مخاطب شرط اساسی در درک همدلانه است؛ازاینرو،امام رضا(ع)در تمام مباحثات خویش،با کلام شیوا و شیرین،ذهن مخاطب را بیدار نگه میداشت؛برای مثال ایشان به عمران صابی که سؤال کرد آیا چنین نیست که خداوند پیش از ایجاد مخلوقات ساکت بوده،پس سخن گفت؟فرمود:«سکوت ممکن نیست،مگر اینکه پیش از آن نطقی صورت گرفته باشد؛همانطور که گفته نمیشود چراغ ساکت است یا با اراده به ما روشنایی میدهد؛زیرا روشنایی و کار وجودی صادر از چراغ نیست؛چراغ جز موجودیت خود چیزی نیست؛وقتی که چراغ برای ما روشن شود،میگوییم چراغ برای ما روشن شد و ما از روشنایی آن برخوردار گشتیم»(ابن بابویه،1404)."