چکیده:
این مقاله به اهمیت نقش خدامحوری در معماری اسلامی ایران میپردازد.از این رهگذار پس از بیان اهمیت اصل توحید در متون اسلامی،به تشریح انواع آن در معارف اسلامی پرداخته شده است.در معارف اسلامی اصل توحید به دو بخش عمدهی توحید نظری و توحید عملی قابل تقسیمبندی است.توحید نظری شامل توحید در ذات،توحید در صفات و توحید در افعال الهی بوده و توحید عملی توحید در عبادت را دربرمیگیرد.معماری اسلامی ایران نیز که در بستر این معارف رشد و گسترش یافته،به یقین جدا از این اصول نبوده است.
در این تحقیق شکلگیری ساختار،اجزاء و عملکردهای معماری اسلامی ایران در ارتباط با اقسام توحید در معارف اسلامی معرفی میگردد. برایناساس توحید در ذات الهی مترادف با توحید در کل ساختار معماری و شهرسازی اسلامی ایران،توحید در صفات و افعال الهی همارز با توحید در اجزای معماری و توحید عبادی در ارتباط با توحید در عملکردهای معماری اسلامی ایران میباشد.در این راستا ساختار معماری در دو بخش عمده تک بنا و مجموعههای شهری،اجزای معماری در دو بخش تزیینات و اجزای معماری و عملکردهای معماری شامل ورود،ارتباط،اتصال و تداخل هریک به گونهای تحت تأثیر نگرش توحیدی قرار گفته و در مجموع یک کل هماهنگ و وحدتگرا را به وجود میآورد.
خلاصه ماشینی:
از جمله دلایل عقلانی که در متون اسلامی در اثبات مسئله توحید بیان شده و جلوههایی از آن را میتوان در حوزه معماری مشاهده نمود، شامل موارد زیر میگردد: عدم محدودیت مفهوم خدا خداوندی که کمال مطلق است و هیچ حد و مرز و اندازهای در او راه ندارد،آفریدگاری که ازلی و ابدی است،پروردگاری که زمان و مکان مخلوق اوست،جز یک نیست زیرا اگر به معنای نامحدود و نامتناهی بودن خداوند توجه شود،مشخص میگردد که،"تعداد موجبات محدودیت و متناهی بودن"را فراهم میآورد.
گلزر هایدر در کتاب Islam,cosmology and Architecture اشاره میکند که براساس مسائله خدامحوری‘‘جای تعجب نیست که معماری مسلمانان بدون تجزیه شدن،به صورت مفهومی و فضایی سلسله مراتب را مطرح میکند‘‘(37 P 8991, Haider توحید در عملکرد فضایی:اتصال توحید در مرزبندی و ارتباط فضای بسته،نیمه باز و باز(ارتباط عالم خارج با داخل و داخل با خارج همچون ارتباط عالم دورن و بیرون و از کثرت به وحدت رسیدن از طریق پنجرهها و ایوانها) (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 92:باغ دولت آباد یزد، مأخذ:8 URL (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 03:مسجد کبود، مأخذ:نگارنده (به تصویر صفحه مراجعه شود) توحید در عملکرد فضایی:تداخل تصویر 13:خانههای یزد(از معابر به فضای درونی خانه رسید)،مأخذ:نگارندگان توحید در عملکرد فضایی:تداخل توحید در فضای درونگرا نشانگر حرکت از آفاق به انفس و حرکت به سوی حق تعالی نتیجهگیری اصل توحید به عنوان اساسیترین اصل در معماری اسلامی ایران بر ساختار،اجزا و عملکردهای معماری سایه افکنده است.