چکیده:
این نوشتار، بخش دوم سخنی است که با هدف تبیین ساز و کارهای تامین بهداشت روانی در دین نوشته شده است. در شماره پیشین، چیستی بهداشت روانی در مکتبهای گوناگون روانشناسی و نیز اسلام بررسی شد. سپس برخی از مولفههای بهداشت روان را که مورد توجه پژوهشگران غربی است، ارائه شد.
در این شماره، از میان دیگر مولفههای بهداشت روان که در دین فراهم میآید، به چهار مورد میپردازیم: ثبات شخصیت؛ خودشکوفایی؛ هماهنگی در سهگانه بینش، گرایش و کنش و رفع اضطراب. راهکارهای اسلام برای رسیدن به خودشکوفایی عبارتند از: تقویت روحیه تعهدپذیری آدمی و جلوگیری از آزادی افسارگسیخته؛ ضعف دلبستگیهای مادی؛ ایجاد انگیزه قوی؛ جهتدهی انگیزهها؛ تحقق هدفهای تعلیم و تربیت دینی و خودشناسی. برای هماهنگی در سهگانه بینش، گرایش و کنش، اسلام به هدایت در هر سه جنبه میپردازد. بسترهای لازم را برای حفظ در مسیر و بازگشت خطاکار فراهم میسازد و در نتیجه، بسترساز بهداشت روانی است. این دین خاتم، برای اضطرابزدایی و رساندن به آرامش روان، ساز و کارهای متفاوتی در عرصههای مختلف ذهن، دل و رفتار دارد که برخی از راهکارهای ذهنی و بینشی آن عبارتند از: ارتقای معرفت و جلوگیری از آشفتگی بینش؛ رفع کاستی شناختی؛ خداباوری؛ ایجاد، حفظ و رشد تدریجی جهانبینی الهی و خوشبینسازی. آخرین راهکار آرامشزا که در این نوشتار بدان میپردازیم، موضوع فطرت و احیای آن است. در این بخش، از اضطرابزایی پایمالی اخلاق و وجدان و ساز و کار تقویت وجدان در دین سخن به میان میآید.
خلاصه ماشینی:
"از یک سو همگان، از جمله والدین را به پرهیز از تشتتگرایی نظری و رفتاری و پیروی از الگوهای برتر الهی فرامیخواند که فراهم کننده فضای گرم و صمیمی است و از سوی دیگر، تربیت نیکوی فرزند، بسترسازی مناسب برای این امر و قرار دادن وی در شرایط شایسته تربیت را حق فرزندان بر والدین و وظیفه آنان میشمارد.
تربیت دینی اگر به نیکویی باشد، تواناییهای آدمی چنان شکوفا میشود که برترین مصداق آن که تقرب به خدا است حاصل میشود؛ به گونهای که مؤمن در پایان عمر با نفسی کمالیافته راهی کوی دوست میشود و ندای بدرقه معشوق را میشنود که : یا أیتها النفس المطمئنة * ارجعی إلی ربک راضیة مرضیة * فادخلی فی عبادی * و ادخلی جنتی؛ 1 ای نفس مطمئن، خشنود و پسندیده به سوی پروردگارت باز گرد و به صف بندگان من درآی و به بهشت من وارد شو.
مهار و هدایت گرایش و کنش آشفتگی و بیمهاری گرایشهای درونی، آدمی را در نگرانیها غرقه میسازد و آسایش «إن فی خلق السماوات والأرض واختلاف اللیل والنهار والفلک التی تجری فی البحر بما ینفع الناس وماأنزل الله من السماء من ماء فأحیا به الأرض بعد موتها وبث فیها من کل دابة وتصریف الریاح والسحابالمسخر بین السماء والأرض لآیات لقوم یعقلون»؛ «به درستی که در خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شبو روز و کشتیها که در دریا به سود مردم در جریانند و در آنچه که خدا از آسمان نازل میکند؛ یعنی آن آبیکه با آن زمین را پس از مردنش زنده میسازد و از هر نوع جنبنده در آن منتشر میکند و گرداندن بادها وابرهایی که میان آسمان و زمین مسخرند، آیات و دلیلهایی است برای مردمی که تعقل کنند»."