چکیده:
مقالهء حاضر به توصیف یکی از ویژگیهای آوایی گویش سبزواری،یعنی هماهنگی واکهای،میپردازد.در این گویش،حروف اضافه و پیشوندهای فعلی،براساس واکهء موجود در واژهء بعد از خود،تکواژ گونههای متعددی مییابند.به این ترتیب که واکهء موجود در حروف اضافه و پیشوندهای فعلی با واکهء موجود در اسم یا فعلی که بعد از آنها ظاهر میشود هماهنگ میگردد.بررسی دادهها نشان میدهد که هماهنگی واکهای در مواردی به وقوع میپیوندد که عنصر هماهنگ شونده مختوم به واکه باشد (de,be,be-,mi-) .هماهنگی مذکور از نوع پسرو است که میتواند به صورت کامل یا ناقص صورت گیرد.عامل تعیینکنندهء هماهنگی معمولا هجای اول فعل یا اسم است.
خلاصه ماشینی:
"دلبری(0831)در «بررسی و توصیف گویش دلبر»،که یکی از روستاهای سبزوار است،بدون اینکه از اصطلاح هماهنگی واکهای استفاده کند،به تغییر شکل پیشوندها براساس واکهء موجود در فعل بعد از آنها اشاره میکند؛مثلا،در مورد پیشوند be- ،دلبری(0831:76) مینویسد،هرگاه تکواژ گذشته دارای واکهء o باشد، be- به bo- تبدیل میشود: خورد xord<boxard گذشت gozas?t<bogzas?
در ادامهء این مقاله به ارائه و تحلیل نمونههایی از هماهنگی واکهای(پیشوند فعلی با فعل و حروف اضافه با اسم)در گویش شهر سبزوار میپردازیم.
ب)پس از افزودن پیشوند می-به فعل مضارع،واکهء موجود در هجای اول ریشهء افعالی که عمدتا دو یا بیش از دو هجا دارند حذف میشود و،در نتیجه،به نظر میرسد که ریشهء فعلی با خوشهء دو همخوانی شروع شده است.
1-2-3 حرف اضافهء«به»-در گویش سبزواری،حرف اضافهء«به»،با توجه به اسم بعد از خود،به یکی از صورتهای زیر ظاهر میشود(قابل توجه است که حروف اضافه در این گویش به خلاف فارسی معیار غیرقابل حذفاند): برو به آخر کوچه.
4 نتیجهگیری هماهنگی واکهای یکی از ویژگیهای قابل توجه گویش سبزواری است و در مواردی به وقوع میپیوندد که عنصر هماهنگ شونده،یعنی پیشوندهای فعلی و حروف اضافه، مختوم به واکه باشند (de,be,be-,mi-) .
نکتهء قابل توجه این است که حذف واکهء موجود در ریشهء فعل پس از اعمال قاعدهء هماهنگی صورت میگیرد؛به عبارت دیگر،در اکثر موارد،ابتدا واکهء پیشوند با واکهء فعل هماهنگ میگردد و بعد قاعدهء حذف واکه عمل میکند.
در مورد حروف اضافهء«به»و مخصوصا «در»نیز این نکته گفتنی است که،با توجه به اینکه حروف اضافه همواره با اسم بعد از خود هماهنگ میشوند،تعیین صورت اصلی(زیرساختی)آنها مشکل مینماید و شاید در نظر گرفتن یک«واکهء شامل»برای آنها به صورتهای dv و bv مناسبتر باشد."