چکیده:
گفتار حاضر کوششی است در راه شناخت لهجهء مردم کاشان و بررسی ویژگیهای صوتی و آوایی آن.نگارنده کوشیده است،ضمن جمعآوری و دستهبندی پارهای از واژهها، ابدال مصوتها و صامتها را،که یکی از عوامل عمدهء اختلافات صوتی و آوایی است،در این لهجه بررسی کند.جمعآوری واژهها از طریق مشاهده و ضبط گفتار گویشوران-که نگارنده خود نیز از آنهاست-صورت گرفته است. دستهبندی واژهها براساس ویژگیهای مشترک صوتی و آوایی و بیان اختلافات آن با گونهء معیار،بررسی دلایل پارهای از این اختلافات و قانونمند ساختن آنها با استفاده از نظریات زبانشناختی و استناد به تحولات تاریخی بعضی از واژهها،به منظور استشهاد یا تأیید، مقولاتی است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.سرانجام فرآیندهایی چون هماهنگی میان مصوتها،همگونی صامتها و پارهای دیگر از دلایل زبانشناختی احیانا ناشناخته از عوامل این تغییرات و تمایز این لهجه از بسیاری لهجهها دانسته شده است.
خلاصه ماشینی:
"مانند فارسی گفتاری تهرانی،در گونهء کاشانی نیز کلماتی که به صامت m یا n ختم میشوند،چنانچه قبل از آنها مصوت بلند a قرار داشته باشد،این مصوت به مصوت بلند u تبدیل میشود: فارسی معیار/کاشانی کلام\ kae?lam \کلوم\ kelum غلام\ qolam \غلوم\ qolum دالان\ dalan \دالو\ dalu در گونهء کاشانی،علاوه بر تبدیل a به u ،در مواردی،صامت پایانی m و غالبا n حذف میشود که با درجهای از خیشومی شدگی ممکن است همراه باشد: فارسی معیار/کاشانی تمام\ tae?mam \تمو\ temu پشت بام\ pos?te bam \پشت بو،پش بو\ pos?te bu,pos?-bu جوان\ J?ae?van \جوو\ J?evu زبان\ zae?ban \زبو\ zebu یادآور میشود که حذف n ممکن است بعد از مصوتهای بلند Ò و u نیز در پایان کلمات صورت گیرد: فارسی معیار/کاشانی صابون\ sabun \صابو\ sabu وجین\ veJ?Òn \وجی\ veJ?Ò خون\ xun \خو\ xu 6.
در این صورت،به علت عدم امکان التقاء دو مصوت،به ناچار مصوت Ò به صامت y تبدیل میگردد: فارسی معیار/کاشانی اسماعیل\ esma?Òl \اسمایل\ esmayl عزرائیل\ ezra?Òl \عزرایل\ ezrayl کجائی\ koJ?a?Ò \کجای،کاجای\ koJ?ay,kaJ?ay 2-3 صامتها در لهجهء کاشانی،مانند بسیاری دیگر از لهجهها،علاوه بر مصوتها،صامتها نیز به یکدیگر تبدیل میشوند.
در لهجهء کاشانی،مانند بسیاری از گونههای گفتاری فارسی،چنانچه در میان کلمهای صامتهای s و t در کنار هم قرار گیرند و پس از مصوتهای کوتاه یا بلند بیایند، صامت t به s تبدیل میشود و سپس با صامت s قبل از خود همگون گردیده به صورت مشدد تلفظ میشود: فارسی معیار/کاشانی گلستان\ golestan \گلسو\ golae?ssu استخوان\ ostoxan \اسخو\ ossoxu آهسته\ ?aheste \آسه\ ?asse 6.
در زبان فارسی و به خصوص در لهجهء کاشانی،تبدیل این دو صامت به f و گاه به عکس آن(تبدیل صامت f به b )امکانپذیر است و در پارهای از واژهها صورت میگیرد: فارسی معیار/کاشانی طناب\ tae?nab \طناف\ tenaf شبدر\ s?ae?bdae?r \شفتر\ s?ae?ftae?r ضبط\ zae?bt \ضف\ zae?f نصفه\ nesfe \نصبه\ nesbe مثال: خودت را ضبط(جمعوجور)کن."