چکیده:
روایات تفسیری در مصادر حدیثی شیعه بیش از پانزده هزار حدیث اند. این روایات را از نظر سبک و گونه شناسی به ده گروه می توان تقسیم کرد که هر گروه، کارکرد ویژه ای دارد؛ از قبیل: ایضاح لفظی، ایضاح مفهومی، بیان مصداق، بیان لایه های معنایی، تعلیم تفسیر، بیان اختلاف قرائات و ... در بخش نخست این مقاله، این اقسام دهگانه معرفی شده اند و برای هر کدام، نمونه هایی از روایات، ذکر شده است. دومین بخش این مقاله، بیان دیدگاه های سه گانه عالمان شیعه در باره حجیت احادیث تفسیری و ادله آن است. این دیدگاه ها عبارت اند از: حجیت روایات تفسیری، عدم حجیت روایات تفسیری و تفصیل قایل شدن میان روایات تفسیری حاوی حکم فقهی و غیر آن.
خلاصه ماشینی:
از این رو، باید تعریف را با قیودی کامل کرد و چنین گفت: «روایت تفسیری، روایتی است که بخشی از آیه، در آن، مذکور باشد و یا روایت، ناظر به آیهای باشد که خود آیه، در حدیث، مذکور نیست، اما حدیث، به بیان مراد خداوند در آن آیه پرداخته و یا زمینۀ فهم آن را فراهم ساخته است».
قال ابن بابویه: الحدیث غیر مخالف لما تقدمه، و ذلک أنه إذا اونس منه الرشد ـ و هو حفظ المال ـ دفع إلیه ماله، و کذلک إذا اونس منه الرشد فی قبول الحق اختبر به، و قد تنزل الآیة فی شیء و تجری فی غیره؛ 5 از امام صادق( نقل شده است که در تفسیر این آیه فرمود: هنگامی که دیدید که ایشان خاندان محمد( را دوست دارند، آنها را با درجهای رفعت ببخشید.
علیکم من حرج ( و الحرج: الضیق»؛ 1 زراره گوید که به امام باقر( عرض کردم: آیا از این مطلب مرا با خبر نمیسازید که از کجا دانستهاید مسح کردن قسمتی از سر و قسمتی از پا کفایت میکند؟ تبسمی کرد و فرمود: ای زراره، جدم رسول خدا چنین گفته است و آیۀ قرآن نیز در این باره نازل شده است؛ خداوند عز و جل میگوید: «صورتهای خود را بشویید».
حجیت روایات تفسیری، آن جا که متضمن حکم شرعی باشند و در دایرۀ فقه قرار گیرند، محل مناقشه و نزاع نیست و سیرۀ فقیهان، در کتب فقهی، استناد به چنین روایتهایی بوده است؛ بلکه محل نزاع، آن جاست که روایت، متضمن چنین احکامی نباشد و یا اگر متضمن حکمی است، همچنان از منظر تفسیر قرآن، مورد گفتگو و نزاع است.