چکیده:
در تاریخ 3/11/83: بنا به دعوت قبلی، پروفسور جان هیک، در جمع اعضای هیأت علمی
پژوهشگاه و شماری از استادان فلسفه و الاهیات دانشگاه حضور یافت. در این نشست،
نخست حجتالاسلام والمسلمین علیاکبر رشاد، ضمن خوشآمدگویی به پروفسور هیک و
دانشوران حاضر در جلسه، طی بحثی فشرده به نقد اجمالی نظریه پلورالیسم دینی پرداخت.
سپس جان هیک ضمن پاسخگویی به برخی نقدها, مقالهای را با عنوان پلورالیسم دینی و
اسلام قرائت کرد که در همین شماره قبسات درج شده است. در آخر سخنرانی پروفسور جان
هیک، اساتید حاضر نقدها و نظریههای خود را در باب تکثرگرایی دینی مطرح کردند و جان
هیک نیز به اختصار به پاسخگویی آنها مبادرت کرد.
ابتنای نظریه پلورالیسم دینی بر مدل معرفتشناختی کانت و طبعا تسری نقد و نقضهای
وارد بر کانت به نظریه هیک؛ بیهودگی دغدغه حقیقت دین و دین حقیقی با فرض پذیرش
تکثرگرایی دینی؛ ناسازگاری پلورالیسم دینی با مواضع انحصارگرایانه ادیان و ناروا
بودن تمسک به شواهدی در ادیان برای توجیه نظریه؛ چالش معیار در دایرة شمول
پلورالیسم دینی؛ خلط سنت دینی و حقیقت دینی؛ ناکارآمدی تکثرگرایی دینی در تأمین
دغدغه همزیستی مسالمتآمیز پیروان ادیان؛ . . ازجملة کاستیهای نظریه است که آقای
رشاد آنها را در این نشست، مورد تأکید قرار داده است.
پیش از این در تاریخ 22/9/81 نیز مباحثهای میان آقای رشاد و آقای جان هیک در
دانشگاه بیرمنگام، رخ داده بود که برای تتمیم بحث گزارش فشرده آن مباحثه نیز به
صورت پیوست این مطلب, تقدیم خوانندگان فرهیخته میشود.
بنا به درخواست پروفسور جان هیک، مبنی بر ارسال کامل مقاله جناب آقای رشاد، جهت
پاسخگویی از سوی وی؛ به محض وصول پاسخ آقای هیک، آن را به همراه پاسخهای احتمالی
آقای رشاد در شمارههای بعدی فصلنامه درج خواهیم کرد.
Following a scholarly dialogue between the author of the article and Professor John Hick، the theoretician of religious pluralism، on the December 13th 2002 in Birmingham University Professor John Hick was formally invited to visit The Institute for Islamic Culture and Thought. Addressing a gathering of Iranian Scholars held on 3/2/1384 in Institute for Islamic Culture and Thought he focused on explaining and defending religious pluralism. Prior to Hick's address the author briefed on the importance of Hick’s theory and its scientific vulnerabilities. The confusion in the definition of religious pluralism، the ambiguity and rather the puzzlement in the scope of the theory، ambiguity in the justifiability of the basis of pluralism ( be it ontological، epistemological، or sociological basis) the difficulty in Kantian epistemological model which serves as the basis for the epistemological explanation of the theory، the theory's internal paradoxes ، the improper authorities and citations to explain and defend the theory were among the flaws of religious pluralism pointed out by the author. This essay is an account of the key points raised in that session. On the request of Professor John Hick a detailed version of critiques along with Hick’s answers will be published in the coming issues of the journal.
خلاصه ماشینی:
"نیاز به توضیح نیست که علاقه و احترام علمی و اخلاقی به پروفسور جان هیک و توجه به اهمیت علمی و دینی نظریه پلورالیسم دینی، نمیتواند مانع طرح پرسشها و ابهاماتی گردد که پیرامون این نظریه وجود دارد؛ بلکه طرح اشکالات و مشکلات نظریه حاکی از اهمیت آن است و قطعا ایشان نیز علاقهمند هستند که هرچه بیشتر به رخنههای نظریه خویش آگاه بشوند و از چالشهای پیش روی این نظریه اطلاع بیشتری به دست آورند و از نظر و نگاه دیگران به دیدگاه خود مطلع گردند.
رشاد: نگاه عرفانی را با نگرش کلامی یا فلسفة دین نباید خلط کرد، مولوی در ذیل همان ابیاتی که مورد نظر جنابعالی است، صریحا بر شمولگرایی تأکید میکند با این بیت که نام احمد نام جملهی انبیاست چون که صد آمد نود هم پیش ماست در هر حال اگر تکثرگرایی به معنی حقانیت متساوی مکاتب، ادیان و آرای متعارض و متناقض باشد یا باید حقیقت را اعتباری و غیرحقیقی انگاشت یا به امکان اجتماع نقیضین یا ارتفاع نقیضین تن در داد؛ زیرا مثلا (با فرض پذیرش پلورالیسم دینی) اگر گزارههای «خدا هست» و «خدا یکی است» معنادار، واقع نما و صادق باشند با گزارههای «خدا نیست»، «خدا دوتاست» و «خدا سه تاست» سازگار نخواهند بود، در نتیجه یا باید همهی این گزارهها کاذب باشند که در این صورت خدا که بزرگترین حقیقت است اعتباری و غیرحقیقی خواهد بود، و همچنین به ارتفاع نقیضین نیز تن در دادهایم، و اگر این گزارهها، صادق باشند اجتماع نقیضین را پذیرفتهایم!"