چکیده:
بازی و استفاده آموزشی-درمانی آن همواره یکی از مباحث اصلی حوزه کودکان دارای نیازهای ویژه بوده است.بازیهای بومی ایران دارای انواع و سطوح مختلفی هستند که بهطور کلی هرکدام به نحوی دستگاه عصبی را تحریک نموده و کودک را به فعالیت وا میدارند و ضمن ایجاد نشاط و آمادگی عصبی، موجب برانگیختگی و تعامل بخشهای حسی-ادراکی و تصمیمگیری کودک میگردند. آشنایی با بازیهای بومی ایران و تحلیل عصب- روانشناختی آنها میتواند برای متخصصان و دستاندرکاران آموزش و توانبخشی کودکان دارای نیازهای ویژه دیدگاهی نوین و ایدههای خلاقی را به همراه آورد،آنچنانکه با مناسبسازی بازیهای بومی ایران از منظر برنامههای حسی-حرکتی و مداخلات توانبخشی فرصت مناسبی برای طراحی و اجرای برنامههای آموزشی-توانبخشی فراهم شود.این بازیها را میتوان به صورت مستقل یا بعنوان بخشی از برنامههای آموزشی-توان بخشی(درمان جایگزین و مکمل)به کار برد. در این مقاله ضمن کاوش در بازیهای بومی از منظر مؤلفههای حسی-حرکتی و شناختی موجود در آنها؛ همخوانی و تناسب بازیهای بومی و اهداف مداخلات آموزش ویژه و توانبخشی مورد تأکید قرار گرفته و با اشاره به تناسب بازیهای بومی و حیطههای حسی- عصبی مداخلات توانبخشی و آموزش ویژه؛و با طرح جایگاه جامعه محور و پیشگیرانهی این بازیهای،نکاتی در مورد چگونگی به کارگیری بازیهای بومی در کلاس،مدرسه و خانواده مطرح میشود.
خلاصه ماشینی:
"هرچند تاکنون بازیهای بومی ایران تا حدودی از ابعاد فرهنگی-اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است4 (متقی،اکبری،1731)کارکردهای درمانگری و آموزشی-ترمیمی آن در حیطهی کودک و خانواده نادیده گرفته شده و از آنجا که اختلالات کودکان و مسائل مربوط به کودکان دارای نیازهای ویژه،پدیده- هایی چندبعدی و به نوعی عصبی،شناختی،هیجانی، اجتماعی و فرهنگیاند و چون از نظر رشد نابهنجار و در بروز اختلالات دستگاه عصبی و به ویژه مغز نقش مهمی ایفا میکنند(جان مورتون،6002)بنابراین،لزوم گسترش برنامههای آموزشی و درمانی بازی محور برخاسته از شرایط فرهنگی و بومی نیز اهمیت مییابد و باتوجه به ظرفیتهای چندگانه بازیهای بومی ایران زمین،ضرورت و اولویت تحلیل عصب روانشناختی و ارائهی نیمرخ غنی درمانی و آموزشی آنها نیز آشکار می شود.
جدول(2)کارکردهای حسی-حرکتی،شناختی نمونهای از بازیهای بومی و گروههای هدف پیشنهادی آنها (به تصویر صفحه مراجعه شود) تناسب بازیهای بومی و حیطههای حسی-عصبی مداخلات توانبخشی و آموزش ویژه: بازیهای بومی دربرگیرنده موقعیتهای تحریکی متنوعی هستند که دروندادهای برانگیزانندهی حسی- عصبی مختلفی را در خود نهفته است و با تحلیل فعالیت بازیهای بومی از یکسو و با در نظر داشتن حیطههای حسی-عصبی بساوایی،حرکتی،گرانشی،بینایی و شنوایی میتوان فعالیتهای بازی محور آموزشی و درمانی مناسبی را طراحی و اجرا نمود.
چنانچه فعالیتهایی رابه خانواده یا همکاران آموزشی و توان بخشی خود توصیه میکنید یا به عنوان تکلیف درنظر میگیرید لازم است پیش از هر چیز نحوهی درست انجام بازی را به آنها آموزش دهید و در حضور خودتان اجرای آن را آزمایش کنید و نکات لازم را یادآوری نمایید و خانواده را از اهداف آموزشی و اثرات حسی حرکتی و شناختی نهفته در بازیهای پیشنهاد شده آگاه سازید تا آنها بدانند شما به بازیها به عنوان فعالیتهای تخصصی توجه کردهاید و بدین ترتیب ضمن افزایش انگیزه آنها برای پیگیری و انجام بازیها از سادهانگاری و بیتوجهی آنها بکاهید."