خلاصه ماشینی:
"2-تقدیر الهی و سر نوشت عامل دومی که موجب گرایش به جبر در میان برخی از خدا شناسان شده است،همان تفسیر ناروا از مساله"تقدیر"و"سر نوشت" است که شرایع آسمانی در آن اتفاق نظر دارند و اگر عامل نخست فقط گروهی از اندیشمندان را به جبریگری کشانده ولی عامل دوم از گستردگی بیشتری برخوردار است زیرا علاوه بر گروه یاد شده،برخی از شعرا با شکست خوردگان و غوطهوران در فساد،بر این عامل تکیه کرده و کوشش میکنند شکستهای سیاسی و اجتماعی،و یا آلودگی خود را از این طریق توجیه کنند تا آنجا که صائب تبریزی میگوید: رضا به داده بده و ز جبین گره بگشای که بر من و تو،در اختیار نگشادند و دیگری میگوید: گلیم بخت کسی را که یافتند سیاه به آب زمزم و کوثر،سفید نتوان کرد سومی میگوید: کوب بخت مرا هیچ منجم نشناخت یارب از مادر گیتی به چه طالح زادم بحث درباره"قضا"و"قدر"و تفاوت این دو و توضیح معانی مختلف"تقدیر"که از آیات و روایات و سخنان اندیشمندان بزرگ اسلامی استفاده میشود3در این بحث فشرده نمیگنجد آنچه در این جا لازم است بیان شود این است که سر نوشت به معنی"علم پیشین"و یا اراده تخلف ناپذیر خدا"مایهء جبر و سلب اختیار نیست،و بحث دربارهء معانی"سر نوشت"را به وقت دیگر موکول میکنیم اینک بیان هر دو جهت: الف-علم پیشین خدا و اختیار انسان خدا از روز نخست و پیش از خلقت جهان از گردش ستارگان در فضای بیکران و حرکت مرموز الکترونها در دل اتمها و ریزش برگ درختان در باغها و جنگلها و چین و شکن آبهای دریاها و جنبش ماهیان در ژرفای دریاها آگاه بود همچنانکه از نیک رفتاری و یا بد رفتاری بندگان خود پیش از آفریدن آنها نیز آگاه بود و میدانست که هر کسی در زندگی مبداء چه کاری خواهد بود این از یک طرف."