چکیده:
اختلاف مجتهدان در آراء اصولی و فتاوی فقهی واقعیتی مسلم است که آثار و پیامدهایی در دینداران، دینداری و پاسداری از دین
داشته است. این واقعیت از زمانهای گذشته مورد توجه دانشمندان بوده است و امروزه نیز با حساسیت بیشتری مورد بررسی قرار
میگیرد. برخی آن را علت پویایی و به روز بودن دین دانسته و عدهای نیز آن را یکی از دلایل نسبیت فهم دین مینامند. این واقعیت از
جهات مختلف قابل تحقیق و بررسی است. در این مقاله علت و منشاء اختلاف آراء اصولی و فتاوی فقهی فقها را مورد تحقیق قرار
میدهیم.
خلاصه ماشینی:
"بدون شک اختلاف فهم ظواهر در علم فقه عامل محدودی در اختلاف فتاوی است، اما اگر اختلاف ظهور دلایل لفظی را در مباحث اصولی مورد توجه قرار دهیم که باعث تغییر در مبانی میشود، به طور غیر مستقیم باید عامل عمده اختلاف در کشف و اثبات ظهورات برای استنباط احکام فقیه تلقی شود.
بدون تردید عرف شناسی که در فرایند اجتهاد به شدت مورد تأکید برخی از فقها مانند امام خمینی است (1385، 96)، هم در دست یابی صحیح به عوامل درونی مشترک و هم در شناخت عوامل بیرونی نقش مؤثری دارد و هم به نوبه خود میتوان آن را یکی از عوامل بیرونی فهم تلقی نمود.
اساسا شناخت شأن نزول، جهت صدور (میرمحمدی، 365) و میزان عقل مخاطب، نقش مهمی در افقشناسی دارد، مثلا در تعیین مفاد حدیث لاضرر (حر عاملی، «کتاب احیاء اموات»، باب 12) که مورد اختلاف فقها است؛ امام برحسب افق سخن، حمل بر احکام حکومتی کرده است (همان، 33)، در حالی که نائینی آن فضا را مورد توجه قرار نداده و فقط عوامل درونی سخن را ملاک قرار داده و همان نظر انصاری را نتیجه گرفته است (1379، 37،64،124).
3ـ اختلاف فهم ظواهر در علم فقه، عامل محدودی در اختلاف فتاوی است، اما اگر اختلاف ظهور دلایل لفظی را در مباحث اصولی مورد توجه قرار دهیم، که باعث تغییر در مبانی میشود، به طور غیر مستقیم باید عامل عمده اختلاف در کشف و اثبات ظهورات برای استنباط احکام فقیه تلقی شود، اگرچه علل دیگر کمتر از اختلاف ظهورات در اختلاف فقها نقش ندارند."