چکیده:
یکی از عوامل مؤثر در فهم حدیث ـ بالاخص احادیثی که صدور آن بنا به اقتضاء یا
اقتضائاتی بوده است ـ شناخت اسباب ورود حدیث است. گاه سبب در متن حدیث و گاه
در سند و طریق آن ذکر میشود؛ اسباب صدور متنوعاند، گاه سبب آن سؤالی از
معصوم(ع)است؛ و یا حدیث ناظر به امری تاریخی و یا حادثه و اتفاقی است که در پی آن
روایت صادر گردیده است. شناخت حدیث مسبب] حدیث دارای سبب] فواید زیادی
دارد: وقوف بر معنای حدیث و مراد و قصد معصوم(ع)، فهم بهتر احکام و فلسفه آن، رفع
اختلاف از احادیث، درک تفسیر و تأویل آیات، از جمله این فواید است.
خلاصه ماشینی:
کتاب مبسوطتری در این زمینه تحت عنوان البیان و التعریف فی معرفة اسباب ورود الحدیث الشریف توسط ابن حمزه دمشقی (2) نگاشته شده است، که عمده مطالب این کتاب نیز مبتنی بر نقل روایات و ذکر سبب آن است؛ و در شناخت این فن جز در مقدّمه (ص 32ـ35)، کمتر سخن رفته است.
بنابراین هنگامی که از اسباب ورود حدیث سخن میگوئیم، مراد این است که فقط فهم آن دسته از احادیثی که صدور آن ناظر به زمان و مکان و سبب خارجی است، در گرو شناخت ظروف و شرایط تاریخی صدور آن است؛ زیرا چه بسا احادیثی که ناظر به هیچ سبب خاصی نیستند، بلکه صدور آنها به اسباب عامی برمیگردد که برای تمامی تعالیم و آموزههای دینی متصوّر است، و آن، همان عمومات هدایتی، تربیتی و آموزشی است.
چنانکه در سبب صدور «حدیث بضعة» گفته شده است: یک بار در پی خواستگاری علی(ع) از فاطمه(ص)، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «انّما فاطمة بضعة منّی، فمن أغضبها فقد اغضبنی»، و بار دیگر بعد از عصر نبوت است؛ چنانکه از روایت «مِشور بن مخزمة» بر میآید، امام سجّاد(ع) آن را برای تسلیت و تعزیت اهل بیت بیان نمود، و آن هنگام ورود اهل بیت به مدینه ـ و در ملاقات مسور با وی ـ بود که امام زین العابدین(ع) این حدیث را خواندند، که در آن تسلیتی در مصائب وارده مستفاد میشود.
2ـ فهم بهتر احکام و فلسفه آن فایده دیگر شناخت سبب ورود، فهم بهتر احکام و توجه به فلسفه و روح اصلی حکم شرعی است، چنانکه گفته شده احادیث نیز شأن نزولی دارند و معصوم آن را در شرایطی نقل کرده است که اقوال و نظریات فقیهان اهل سنت رایج و حاکم بوده است.