چکیده:
شهرستان بروجرد،با مرکزیت شهر بروجرد،دارای دو بخش مرکزی و اشترینان و جمعا 172 روستاست1و مساحتی در حدود 1606 کیلومتر مربع که در حقیقت 6 درصد از وسعت کل استان لرستان را شامل میشود،دارد. اکثریت قریب به اتفاق مردم این شهرستان مسلمان و شیعه دوازده امامیاند.لازم به ذکر است قدمت تاریخی مذهب شیعه در این نواحی،به زمان فرمانروایی دیلمیان و خاندان بویه میرسد(قرن 4 هجری).همچنین اقوام و نژادهای اصلی ساکن در این منطقه عبارتاند از لرها و کردها(دورگههای لر و کرد)که زبان رسمی آنها فارسی،با گویش متداول بروجردی است که لهجهای مرکب از لری، کردی،فارسی،دری و پهلوی است.البته غیر از لرها و کردها،عدهء کمی ارمنی و یهودی نیز در بروجرد سکونت داشتهاند. مهمترین صنایع دستی و تولیدی بروجرد عبارت است از قالیبافی،جاجیم و گلیمبافی،پارچهبافی،برزنتبافی،حصیربافی، صابونپزی،گیوهدوزی،چرمسازی،ورشوسازی و قلمزنی ورشو، مسگری،آهنگری،صنایع چوب و...،همچنین عمدهترین محصولات کشاورزی این شهرستان عبارتاند از گندم،جو،انواع حبوبات(بخصوص باقلا)،دانههای روغنی،پنبه،چغندرقند،و نیز میوههایی چون انگور،بادام و گردو که به خاطر کیفیت مطلوب،مازاد آن به سایر نواحی نیز فرستاده میشود.بروجرد در دشت حاصلخیزی واقعشده که به وسیلهء آبرفتهای رودهای اطراف به وجود آمده است.رشتهکوههای موازی زاگرس که در سمت جنوب و مغرب آن قرار دارد،عموما با جهت شمالغربی به جنوبشرقی امتداد یافته و مهمترین قلل آن در منقطه عبارتاند از:گرو(با 3627 متر ارتفاع)،اشترانکوه(با 4328 متر ارتفاع)و نهایتا سفیدکوه و کوه چهل نابالغان(با ارتفاع بیش از 4000 متر). این موقعیت جغرافیایی،یعنی کوههای سر به فلک کشیدهء جنوبی، و از طرفی کمی ارتفاعات در سمت شمال،موجب شده بروجرد از بادهای گرم خوزستان مصون باشد و برعکس بادهای خنک شمالی سراسر این منطقه را درنوردد.بنابراین آبوهوای آن در تابستانها معتدل و در زمستانها سرد است.گفتنی است ارتفاع بلندترین نقطهء این شهرستان حدود 1540 متر و پستترین نقطه-در«سیلا خورسفلی»-1180 متر از سطح دریاست. از سوی دیگر وجود ارتفاعات موجب شده که رودخانههای پرآب و چشمهها(سراب)ی دائمی در حوضهء این شهرستان جریان یابد. این رودها که اکثرا از ارتفاعات غربی سرچشمه میگیرد،بخش عمدهای از زمینها و دشتهای منطقه را مشروب میسازد،از جمله: رودخانه دز(که قسمت علیای آن در مغرب بروجرد جریان دارد)، سیلاخور،از شعب کرخه(که از جنوب شهر بروجرد میگذرد)،گل رود،ماءشهر و نیز رود تیره که از کوههای سرهبند در مشرق بروجرد سرچشمه گرفته و به رودخانه چالانچولان میپیوندد،همچنین چشمههای کرطول،آبسرده،هفتچشمه،سفید،ونایی،زرشکه، جانیزه و...شهرستان بروجرد1،در شمال استان لرستان2است.بروجرد را از شمال،شهرستانهای ملایر و نهاوند(از استان همدان)،از جنوب، شهرستانهای الیگودرز و خرمآباد3،از مشرق،شهرستانهای اراک (از استان مرکزی)و الیگودرز و از مغرب شهرستان خرمآباد در بر گرفته است. این شهرستان دارای 48 درجه و 45 دقیقهء طول شرقی و 33 درجه و 54 دقیقهء عرض شمالی است.
خلاصه ماشینی:
"1 مزار این امامزاده در سمت شرقی شهر بروجرد و تقریبا در انتهای شمالی خیابان جعفری در قبرستانی قدیمی واقع شده و شامل بقعهای است مطبق و بسیار جالب که از نمونههای زیبای معماری عهد سلجوقی به شمار میرود و دارای تاریخ 717 هجری است.
بر این در،زنجیری از دو طرف هر لنگه به زنجیری که از چوب سردر آویزان است،قلاب شده و نام بانی آن بر کتیبهء دیگری روی چهارچوب،«حسین بن محمود اوردیا»نوشته شده که وی در سال 739 هجری فوت و در کنار حجرهء شمالی حرم مدفون شده است و سنگ قبری از جنس مرمر به رنگ سیاه دارد که بر کنارهء راست درگاه حرم بر دیوار نصب است.
مسجد جامع:مسجد جامع بروجرد یکی از بناهای مهم تاریخی لرستان محسوب میشود که قدمتی به بلندای تاریخ این شهر دارد و چنان که پیش از این در شرح حوادث تاریخی بروجرد اشاره شد،به دستور«حمویة بن علی»،وزیر خاندان ابو دلف که در بروجرد حکومت داشت،ساخته شده است.
» همچنین در غربی شبستان از جنس چوب و دارای دو لنگه است که بر دماغهء لنگهء شرقی آن،دو بیت که در مصراع آخر،ماده تاریخ ساختمان آن(به حروف ابجد)2901 هجری ذکر شده،کندهکاری شده است: کرد سلطان محمد این در را بهر این قبلهگاه عجز و نیاز سال تاریخش از خرد جستم گفت«از این در درای وقت نماز» لازم به ذکر است این مسجد قبلا فاقد گلدسته بوده که در سال 9021 هجری به دست تقی خان رازانی-همان شخص نیکوکاری که در بقعهء امامزاده جعفر نیز کارهایی انجام داده-گلدستههای آن ساخته شده است."