چکیده:
بازشناخت مورخان و احیای متون تاریخی آنان،از جمله بایستههای پژوهشی با اهمیتی است که اقدام به آن هرچه دیرتر صورت بگیرد،آفات افزونتری را به دنبال دارد.در این میان،نگارشهای تاریخی کهن اهمیت و ارزش خاصی دارد که تاکنون به گونهای بایسته به آن توجه نشده است. افزون بر اهمیت ذکر شده،شناخت ابن عثم از دو جهت ضرورت دارد:از یک سو به سبب قدمت کتاب الفتوح و از جانب دیگر طعنهایی که بر او وارد شده است.این ناسازگاری و فراز و فرودها،مسیر مطالعه و بررسی شخصیت وی را ناموزون ساخته است. در این نوشتار،ضمن اشاره به زیست نامه ابن اعثم و بررسی مذهب و اوضاع سیاسی و فرهنگی و روزگار وی روش،مکتب تاریخنگاری او در کتاب الفتوح در اسناد برخی گزارشهای تاریخی دارای مشکل است،ویژگیهای منحصر به فردی نیز دارد. به هر روی،نقد و بررسی متون کهن تاریخ اسلام،آغازگاهی است برای ارائه تصویری صحیح از آنچه در صدر اسلام اتفاق افتاده است.
خلاصه ماشینی:
"در این نوشتار،ضمن اشاره به زیست نامه ابن اعثم و بررسی مذهب و اوضاع سیاسی و فرهنگی و روزگار وی روش،مکتب تاریخنگاری او در کتاب الفتوح در اسناد برخی گزارشهای تاریخی دارای مشکل است،ویژگیهای منحصر به فردی نیز دارد.
الفتوح از فرآوردههای تاریخی سدههای ابتدایی عرصه تاریخنگاری است،متأسفانه از رهگذر اینکه ابن اعثم از تاریخنگاران ابتدایی اسلام است،به زندگی او در حد کمتر از یک صفحه پرداخته شده که متأسفاته باید گفت:همان حجم اندک-که خود نوعی گلایه را به همراه دارد- دستخوش آشفتگی و ناسرهنویسی شده و رهآوردی که برآیند پژوهش و تخقیق باشد،به دست نداده است.
عبارت را ابن حجر عسقلانی در لسان المیزان به نقل از یاقوت آورده است؛1یعنی ابن اعثم نه تنها در 413 قمری زنده بوده،بلکه نگارش کتاب خود را تا پایان روزگار المقتدر عباسی در 023 قمری به پایان رسانده بود و هیچ بعید نیست سالها بعد نیز زنده بوده است.
کتاب الفتوح،تنها ایستگاه اصلی شناخت مذهب وی در گذر تاریخ است گرایش ابن اعثم علی علیه السلام گرایش او به (1).
با توجه به نسخهء الفتوح تصحیح شده توسط علی شیری،نویسنده در جلد اول،بعد از ذکر نام خداوند و درود بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم،با معرفی خود،تاریخنویسی خویش را از ماجرای سفینه(سال 11 ق)شروع کرده است.
برای نمون،مطالبی که در این کتاب درباره جنگهای ارتداد آمده،به طور منحصر حاوی اخباری است که نشان میدهد برخی از کسانی که مرتد نامیده شدند،کسانی بودند که به دفاع از حق امام علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام حاضر به پرداخت زکات به حکومت ابو بکر نشده تودند."