چکیده:
وجود شیطان امری است که مورد تأیید ادیان الهی، بهویژه دین مبین اسلام است. قرآن در سورههای متعددی به وجود شیطان اشاره نموده است: «قلنا للملائکه اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابلیس لم یکن من السجدین» (اعراف: 11 و...) قرآن در ادامه شیطان را دشمن آشکار انسان، و کار او را وسوسه و اغواگری بیان نموده است. از طرف دیگر، براساس مبانی دینی و فلسفی، بهویژه حکمت متعالیه، عالم هستی، دارای نظام احسن است. ازاینرو، با توجه به وجود نقایص و شرور فراوان در جهان هستی از جمله شیطان، همیشه این پرسش در ذهن فلاسفه و دیگر دانشمندان، مطرح بوده که آیا نظام جهان موجود، بهترین نظام است یا نه؟در نگاه نخست، چنین به نظر میرسد که جهان عاری از هرگونه نقص و شر، بهترین نظام است. آنگاه این پرسش مطرح میشود که چرا در جهان حاضر، موجودی به نام شیطان وجود دارد که کارش اغوای انسآنهاست؟ ملاصدرا برپایۀ نظام فلسفی حکمت متعالیۀ خویش، جهان هستی را برآمده از نظام ربانی میداند، که در اینصورت دارای بهترین شکل ممکن میباشد. آنگاه در مقام پاسخ به پرسش مذکور، وجود شیطان، را از حیث وجودی خیر دانسته و منافع متعددی را که جز خداوند متعال کسی بر آن احاطه ندارد، بیان میکند و در نهایت به تبیین ضرورت وجود شیطان در نظام احسن پرداخته است. تشریح نظر صدرالمتألهین با توجه به آثار او، بهویژه اسفار اربعه، مفاتیح الغیب و تفسیر قرآن کریم، وظیفهای است که ما در این مقاله به آن پرداختهایم.
The existence of Satan is confirmed by the Divine religions especially Islam. Quran has mentioned the existence of Satan in many chapters: "then We said to the angels،'Prostrate before Adam.' So they [all] prostrated، but not Iblis: he was not among those who prostrated" (verse 11، chapter A'raf). Quran then considers Satan as an obvious enemy for human being and explains that his main function is to tempt and mislead human. On the other hand، the world of existence has the most excellent order according to religious and philosophical bases، especially the transcendental theosophy. Considering the plenty of deficiencies and evil in the world، including the Satan، the following question has always been present in the minds of philosophers and other scholars: is the present order of the world the most excellent order or not?
In the first glance it seems that in the best system and order there should be no deficiency and evil. Then this question comes to mind: why is there an existent، named Satan، in the present world whose function is to mislead human being? Molla Sadra believes، based on his philosophical system of the transcendental theosophy، that the origin of the world of existence is the Divine system which thus has the best form possible. Then answering the mentioned question، he says the existence of Satan is good; he explains various benefits for his existence which only God is aware of all of them. Finally the necessity of existence of Satan in the most excellent order is explained. The perspective of Molla Sadra is explained based on his books in this article، especially 'Asfar Al-arba'eh'، 'Mafatih Al-Ghaib'، 'Tafsir Al-Quran Al-karim'.
خلاصه ماشینی:
"اگرچه این مقدار با درنظرگرفتن مجموعۀ هستی، یا حتی خود عالم طبیعت، بسیار ناچیز است و برای احسنبودن نظام هستی یا عالم طبیعت زیانرسان نیست؛ چون در صورتیکه شر از خیر بیشتر یا با آن مساوی باشد، نمیتواند به قضای الهی راه یابد و مورد جعل و ایجاد حق تعالی قرار میگیرد.
وی در پاسخ مینویسد: اگر چنین میشد، در واقع، هر چیزی غیر از خودش بود؛ زیرا خیر محضبودن قسم دوم ناممکن است؛ حال آنکه به مقتضای نظام احسن، هر چیزی باید در مرتبۀ وجودی خودش به بهترین صورت ممکن آفریده شود و مقتضای احسنبودن نظام هستی این نیست که همۀ موجودات عالم هستی خیر محض باشند؛ بلکه فیض الهی باید بهصورتی باشد که هر چیزی اقتضای وجودیافتن دارد و خیرات آن بر جهات شر آن غالب است، آفریده شود.
در نتیجه، طبق دلایل مذکور، وجود شیطان بهعنوان موجود دارای قابلیت تکامل، که از مصلحت و حکمت الهی برخوردار است و بهعنوان یکی از ارکان نظام هستی میباشد، ضرورت دارد و نه تنها متناسب با نظام احسن است، بلکه نبود آن، موجب بروز اشکال در نظام احسن میشود؛ چون گفته شده هر چیزیکه وجودش برای خودش خیر است، بهطور قطع برای علت و معلولهایش خیر است؛ چون هیچ موجودی نمیتواند خواستار انعدام ذات یا کمالات ذات خود یا علت و معلول خود باشد."