چکیده:
یکی از مسائل مهم در حوزه عرفانپژوهی در دو قرن اخیر، مساله ماهیت مکاشفه عرفانی است که بهصورت پراکنده در آثار حکما و عرفای مسلمان به آن پرداخته شده است. ملاصدرا نیز با رویکردی پیشینی و مبتنی بر آرای خود در نفسشناسی و جهانشناسی و با تاکید بر اصولی چون صیرورت اشتدادی نفس و اتحاد آن با مدرکات خود، تجارب عرفانی را واقعیتی معرفتزا میداند که در اثر تزکیه باطنی برای آدمیان حاصل میشود. در بیانات ملاصدرا میتوان به همان اوصافی دست یافت که برخی ذاتگرایان معاصر با رهیافت پسینی خود درباره مکاشفه عرفانی بدان رسیدهاند. اغلب یا همه مکاشفات شخصی ملاصدرا از سنخ مکاشفه معنوی و مشتمل بر آگاهی از حقایق کلی هستی است؛ چنانکه او اصول حکمت متعالیه مانند اصالت و وحدت شخصی وجود را محصول الهام غیبی میداند. با این همه، در آثار وی شواهدی هست که مبین ویژگیهای مشترک تجارب و مکاشفات عرفانی میباشند و از اینرو میتوان وی را در زمره ذاتگرایان محسوب کرد.
خلاصه ماشینی:
"تاریخ دریافت:87/11/13 تاریخ تأیید:88/3/10 رح مسأله ملا صدرا در آثار مهم خود برای حل بسیاری از مسائل غامض فلسفی صریحا ادعایانکشاف معنوی کرده است؛بدین معنا که بسیاری از مسائل عقلی و حکمی از طرقگشایش غیبی و الهام ربانی بر وی معلوم شده است که برخی از این مسائل عبارتاست از:اتحاد عاقل و معقول(ر.
(همان:259/8) صدرا چنین تحول وجودی را با فنایی که عرفا مطرح میکنند،ناسازگارنمیبیند؛بلکه مقصود از فنای عرفانی را به معنای عدم التفات به خود به نحو کاملتلقی میکند؛یعنی اولا،آگاهی و ادراک انسان از حقیقت متعالی،علم به ذات حقنیست؛زیرا آن مقام دست نیافتنی است؛1ثانیا،علم به مراتب ادنا به حسب ظرفیتوجودی سالک است،نه حقیقت مکشوف: مشاهده ذات حق تعالی برای معلومات امکانپذیر نیست،مگر از ورای حجاب یاحجابهای متعدد؛حتی معلول اول(وجود منبسط)نیز ذات حق را به واسطهمشاهده ذات خود مشاهده میکند و شهود حق برای او از جهت شهود است واین با فنایی که عارف ادعا میکند،منافاتی ندارد؛زیرا فنا با ترک التفات بهذات خود و اقبال کلی به سوی حق تعالی حاصل میشود.
هستی،آینه و تصویر ابزار و واسطه ملاحظه صورت توست و تو بدان توجهی نداری؛لکن آنها واقعا هستن {Sتو او نشوی لکن اگر جهد کنی#جائی برسی کز تو تویی برخیزدS}(همان:116/1،تعلیقه سبزواری) بنابراین شهود و مکاشفه نزد ملا صدرا واقعیتی از سنخ آگاهی و ادراک است ومتعلق چنین ادراکی علاوه بر مظاهر ملکوتی و مثالی،نهایتا مشاهده جمالحق تعالی است که با نفی انانیت نفس حاصل میگردد."