چکیده:
در این مقاله به اجمال در این باره بحث خواهد شد.گیلان از روزگاران گذشته تا کنون از ایالتهای مهم ایران محصوب می شده و از جنبههای گوناگون جائز اهمیت بوده است؛از قبیل:موقعیت جغرافیایی و طبیعی خاص(استقرار در میانهء سلسله جبال البرز و نیز قرار گرفتن در کرانهء دریای خزر)،بروز تحولات متعدد سیاسی و حوادث تاریخی،ورود علویان به منطقه و برآمدن دولتهای شیعی نظیر آل بویه و آل کیا در گیلان،وقوع جنبشهای محلی متعدد،وجود مدارس علمی و امامزادههای بسیار،حاصلخیزی و استعداد کشاورزی،شیلات،جاذبههای طبیعی و ساحلی و.... علاوه بر این ویژگیها-که هر کدام مقولهای قابل بررسی میباشد-گیلان به واسطهء یکی از محصولات خود-که ابریشم باشد-در دورههای مختلف تاریخی از اهمیت و شهرت جهانی خاصی برخوردار گشت.ابریشم گیلان موجب کسب آوازه،هم برای ایران و هم باری این ایالت،در میان دیگر کشورها گردید و غالب ساحانی که به ایران مسافرت نموده،یا برای تجارت به این سرزمین وارد شدهاند،از ابریشک گیلان سخن گفتهاند. اهمیت این کالای مهم در جنبهء اقتصادی و درآمد زایی،تجارت،عوارض،گمرک و صادرات آن،مالیات،فرآوردههای ابریشمی،و نیز د رتحولات داخلی قابل بررسی است؛که
خلاصه ماشینی:
"(ابن حوقل،ص 321 و 421؛اصطخری،ص 271 و 371؛یاقوت حموی،ج 2،ص 94؛جیهاین،ص 841؛ابن فقیه،ص 87 و قزوینی،871)از این مناطق به جزیرهء آبسکون در دریای خزر اشاره شده که بازار بزرگی برای داد و ستد ابریشم داشته و بندر مهم تجاری خزر محسوب میشده و از آنجا به گیلان حمل و نقل تجارتی صورت میگرفته است.
(ابن خواجگی اصفهانی،ص 45؛ اسکندر بیک و مورخ،ص 81-41) عبد الفتاح فومنی ضمن اشاره به این که عادلشاه تمامی اسبابت و اموال میر مراد لشتهنشایی،کلانتر و حاکم شاهعباس در لاهیجان،را-که از نقود و اجناس و غیره تخمینا سی هزار تومان میشد-به غارت و تاراج برد،در مورد این شورش مینویسد: چون حسب الحکم شاه عباس مقرر شده بود که وزیر ابریشم لویئیل را به سر کار او ابتیاع نمایند،قریب سیصد خروار ابریشم خریده بود.
وی مینویسد که به سبب خرابی وضع زندگی و آشفتگی نقاط مختلف گیلان،درآمد املاک مزبور هر سال بیشر کاهش مییافت و سرانجام به قدری تقلیل یافت که عواید سالیانه به خرج یک ماه هم نمیرسید؛ 2-درگیریها و جنگهای داخلی گوشه و کنار قلمرو و اواخر دورهء صفوی و نیز زد و خوردهای مکرر پس از صفویه تا استقرار قاجاریه؛ 3-شورشهای ناحیهء گیلان پس از شاه عباس اول موجب تلفات نیروی انسانی و تقلیل زمینهء تولید ابریشم گشت؛ 4-سقوط تجارت خارجی از حدود 1801 هـ0761/ م(در عهد شاه سلیمان صفوی و تزلزل سیاست خارجی ایران در اواخر صفویه)موجب شد که برخی از رقبای تجاری اروپایی بدون پرداخت عوارض گمرکی به صدور ابریشم ایران بپردازند."