چکیده:
اختلافات مذهبی یکی از بلاهای خانمان براندازی است که همیشه اتحاد مسلمانان را در معرض نابودی قرار داده و نیروی زیادی را به هدر داده است. روزگاری دراز این اختلافات میان فرقههای مختلف سنی،شهرهای زیادی از ایران را در آتش فتنه سوزاند و آثار دینی و علمی مانند مساجد و مدارس را نابود کرد. درگیریهای مذهبی میان فرقهها نه تنها در بغداد که در بسیاری از شهرهای ایران با شدت ادامه داشت.مهمترین شاخص اختلاف در قرن پنجم و ششم هجری قمری میان حنفیان و شافعیان است.در این زمان شافعیان اشعری در برابر فشار ترکان سلجوقی که از مرام حنفی دفاع میکردند سخت ایستادگی میکردند. اصفهان،محل نزاع حنفیان و شافعیان بود که ریاست این دو فرقه در اختیار صاعدیان و خجندیان بود خجندیان مدت یک قرن و نیم ریاست مذهبی و بلدی اصفهان را بر عهده داشتند و صاعدیان چند قرن ریاست منصب قضا را در این شهر از آن خود داشتند.در این پژوهش سعی میگردد به پرسشهای زیر پاسخ داده شود:1-نقش خجندیان و صاعدیان در منازعات مذهبی اصفهان چیست؟2-کشمکشهای مذهبی میان صاعدیان و خجندیان ساکن دو محله دردشت و جوباره چه تأثیری بر حیات اجتماعی و فرهنگی اصفهان داشت؟
خلاصه ماشینی:
"نقش و تأثیر دانشمندان خجندی و صاعدی در اصفهان دوره سلجوقی ظهور چهرههای درخشان تاریخی،علمی و ادبی چون حمزه اصفهانی،ابن واضح یعقوبی ابوالفرج اصفهانی،ابوبکر ابن فورک اصفهانی،حاف ابونعیم اصفهانی و وجود مساجد کهن و مراکز علمی نام شهر اصفهان را از قرون اولیه اسلامی به عنوان دارالعلم مشرق شهرت داده است اصفهان این دوره از شهرهای مهم محسوب میگردید و رواج علم و ادب را به علت وجود مشاهیر و وزرای بزرگ و شخصیتهای علمی همچون ابن عمید،صاحب بن عباد و ابو علی سینا و خواجه نظام الملک و خجندیان و صاعدیان به خوبی میتوان مشاهده نمود.
عبداللطیف با اسماعیلیان که در اصفهان نفوذ داشتند آشکارا دشمنی میورزید و بدین مناسبت هنگامی که سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی به آن شهر وارد شد نزد او از سعدالملک آوی که وزیرش بود بدگویی کرد و او را از جمله باطنیان شمرد(رشیدالدین،3731،813-913،راوندی، 851-951،عقیلی،132-232،خواندمیر،281-381) آخرین فرزند ابوبکر خجندی به نام ابوالقاسم مسعود بن ثابت(494 هـ ق1011/ م)از فقیهان شافعی اصفهان و از رؤسای آنان بود.
(برای اطلاع بیشتر رک آوی-ترجمه محاسن اصفهان تاریخ بیهقی به کوشش سعید نفیسی-حافظ ابرو ذیل جامع التواریخ به کوشش خانبابا بیانی،سمعانی الانساب،مجموعه مقالات عباس اقبال به کوشش محمد دبیر سیاقی مجموعه مقالات تحقیقی خاورشناسی سعید نفیسی(مقاله خاندان صاعدیان)،عبتی،تاریخ یمینی به کوشش جعفر شعار) بافت مذهبی اصفهان مذهب مردم اصفهان پس از قبول اسلام به اذعان منابع تا این زمان مذهب تسنن بوده است."