چکیده:
تجسس به معنای کاکوش در امور پنهانی و سری دیگران است و آن را در عرف و اجتماع،کرداری زشت و ناپسند به شمار میآورند.به همین جهت مرتکب به این عمل را نکوهیده و از خود دور میکنند. خداوند متعال نیز تجسس را گناهی بزرگ و انسانها را از انجام آن نهی کرده است و در قرآن کریم به مسلمانان میفرماید:ای کسانی که ایمان آوردهاید از بسیاری گمانها بپرهیزید که پارهیی از آنها گناه است و تجسس نکنید.(سورهی حجرات،آیهی 12) این نهی مطلق است و مخصصها و مقیداتی دارد که نه تنها آن را از قلمرو حرمت خارج میکند بلکه صبغهی وجوب به آن میدهد و مرتکب را به انجام آن ملزم میکند.این نوشتار تلاش دارد با استناد به همهی منابع فقهی و آرای فقهاء به بررسی همهجانبه در این مسأله بپردازد و احکام آن را با توجه به شرایط، نتیجهگیری کند و در سایهی نظام اسلامی،حکم آن را به دست آورد.
خلاصه ماشینی:
"در پارهیی موارد مأموران اطلاعاتی برای بدست آوردن خبرهای حساس و سرنوشت ساز مجبورند به رنگ دشمن درآیند و در میان آنها نفوذ کنند در چنین شرایطی گاه ناچار به ارتکاب بعضی گناهان میشوند مثلا غذای حرامی را میخورند یا سخنانی ظاهرا بر ضد اسلام و مقدسات آن میگویند که این نیز،مشمول همان قاعدهی تزاحم واجب و حرام و اهم و مهم است و هدف بالاتر در نظر گرفته میشود و ارتکاب حرام به مقدار ضرورت مجاز میگردد.
ضمان ناشی از جاسوسی اگر یکی از مأموران بدون تحقیق خبر دهد و مقام مسئوول بدون وارسی و احراز سوء نیت خسارت مالی یا جسمی به آن شخص وارد کند،در گناهکار بودن مراقب تردیدی نیست ولی مباشر عامد ضامن است نه مأمور و مراقب ولی چنانچه مأمور تجسس دروغ بگوید و به عمد نیرنگ کند و در اثر آن و به حکم قاضی،خسارت مالی یا جسمی بر متهم وارد شود مأمور در نهایت ضامن غرامت است زیرا مغرور در گرفتن غرامتی که پردخت کرده،به غار مراجعه میکند که در این زمینه روایت صحیحی از جمیل بن دراج از امام صادق1(ع)در مورد شاهد کذب نقل شده است(رک،حر عاملی،932/81).
تجسس مشروع،تجسسی است که مرتکب با نیتی پاک و انگیزهیی سالم به آن عمل مینماید که خود به دو قسم منشعب میگردد:الف) تجسسی که با غرض و هدفی لازم و ضروری انجام میپذیرد مانند حفظ حکومت اسلامی در قبال رخنه کافران و منافقان،جلوگیری از گسترش انواع فساد اجتماعی، اخلاقی،ظاهری یا مالی،برطرف ساختن زمینههای گمراهی و انحراف از جوامع اسلامی، آگاهی از چگونگی کارگزاران حکومت اسلامی،باخبر شدن از وجود اختلاس،آگاهی از وضعیت نیروها و تجهیزات دشمن."