چکیده:
حکمت 190 نهج البلاغه به دو گونه نقل شده است. در چاپ محمد عبده و صبحی صالح این گونه آمده است: « وا عجباه! ا تکون الخلافه بالصحابه و القرابه؟» و در تصحیح فیض الاسلام و نسخه ابن ابی الحدید، این گونه آمده است: « وا عجبا! ا تکون الخلافه بالصحابه و لا تکون بالصحابه و القرابه؟!» « وا عجبا، ان تکون الخلافه بالصحابه و لا تکون بالصحابه و القرابه!»[1] در سال های اخیر، بحث و جدل هایی درباره این حکمت نهج البلاغه درگرفته و اتهام تحریف و دست اندازی در تصحیح متون مطرح شده است که در این مقاله به برخی از آنها خواهیم پرداخت. قصد آن داریم که با بررسی اسباب صدور کلام از امام علی علیه السلام و جمع کردن نقل های متفاوت آن، قول صحیح را ترجیح دهیم. این متون، اولا، قابل بحث سندی نیستند (چون هیچ یک سند ندارند)؛ ثانیا یک متن، حتی اگر سند صحیح هم داشته باشد، نباید از حیطه نقد متن خارج شود.
خلاصه ماشینی:
"کسانی که قائل به صدور «أ تکون الخلافة بالصحابة و لا تکون بالصحابة و القرابة» هستند نیز مثل هر شیعه دیگری، مبنای بالا را قبول دارند و بدان معترف اند؛ لکن در توجیه متن یادشده می گویند: امام علی علیه السلام ، «جدال بأحسن» را پیشه کرده است؛ یعنی اگر چه امام در تحقق امامت، به نص باور دارد و بر آن تأکید می ورزد، اما در فضایی سخن می گوید که حقایق، دگرسان شده و کسی این حقیقت را نمی پذیرد.
و. شعری که سید رضی در نهج البلاغه و خصائص الأئمة نقل کرده و آن را هم مضمون کلام امام علی علیه السلام دانسته است نیز نشان دهنده آن است که مهاجران، به قرابت استدلال کرده اند و امام در برابر آنان، به اقرب بودن خود استدلال می کند: و إن کنت بالقربی حججت خصیمهم فغیرک أولی بالنبی و أقرب[23] اگر از راه خویشاوندی بر مدعیان دلیل آوردی دیگران از تو به پیامبر نزدیکتر و سزاوارتر بودند.
آیا می توان احتمال داد که امام علی علیه السلام ، در صدد رد ادعای انصار بوده است که برای جانشین پیامبر ص به صحابی بودن استدلال می کردند؟در پاسخ باید گفت: این احتمال هم بسیار بعید است؛ چون انصار از ابتدا تسلیم بودند و حتی پیش خود نیز احتمال می دادند که قریش به قرابت با پیامبر ص استدلال کنند."