چکیده:
پالایش و تنقیح احادیث منحصر به احادیث مجعول و موضوع نیست، چه بسیار از اشتباه هایی سهوی و یا اغلاط نسخه ای که در دگرگون کردن معنای حدیث دخیل بوده اند و پالایش حدیث به نحوی شامل آن ها نیز شده است؛ اما مهم ترین علت برای تنقیح و پالایش احادیث، جعل و وضع حدیث است.
پدیده ی جعل حدیث و «دس» در احادیث (کم و زیاد کردن و تغییر حدیث) متاسفانه از صدر اسلام به وسیله ی معاندان و منافقان سابقه داشته و آنان همواره درصدد بوده اند تا از این راه خطرناک، بزرگ ترین ضربه که انحراف دورنی و محتوایی دین است، بر پیکر اسلام وارد کنند. در مقابل پیامبر اکرم9 و ائمه ی اطهار: و به تبع آنان علمای بزرگوار نیز همواره متوجه این خطر بزرگ بوده و شیوه های بسیار کارسازی در زمینه ی شناسایی اسناد روایات، رواج علم رجال به منظور شناسایی راویان راستگو و مورد اطمینان و طرد راویان ضعیف و در زمینه ی صیانت متن احادیث روش هایی مانند عرضه ی حدیث بر امامان و عالمان، مقابله ی نسخه ها و... را برای مقابله با آن ابداع کرده اند. به همین دلیل روایاتی که امروزه غالبا در جوامع روایی شیعه به ویژه کتب اربعه (الکافی، تهذیب، استبصار، من لایحضره الفقیه) جمع آوری شده است، از فیلترهای متعددی رد شده و مجموعه ی روایات غنی و سالمی را به دست ما داده است. این نوشتار درصدد بیان و بررسی راه های پالایش احادیث به ویژه تا عصر تدوین کتب اربعه است.
Hadith filtration is not restricted to the fabricated hadiths. There is many a time that an involuntary mistake has changed the total meaning of a hadith. However hadith fabrication is the most important reason for hadith filtration. The phenomenon of hadith fabrication dates back to the early Islam. Enemies of Islam have always made their most to distort the face of Islam from within. The Holy Prophet and Infallible Imams and great scholars were aware of this danger and used efficient methods for analysis of chain of transmitters، disseminating the knowledge of rijal to discriminate those who tell the truth from liars. That is why the hadiths of Shiite hadith collections especially four Shiite hadith collections: Kafi، Tahdhib، Istibsar، Man la Yahduru al-Faqih have been passed through many filters in order to provide us with rich and healthy collections. The author of this paper tries to make a review of the methods of hadith filtration especially to the age of compilation of four hadith collections.
خلاصه ماشینی:
تاریخ حیات فکری مسلمانان نشانگر استفاده از رهنمودهای پیشوایان دینی در همهیعرصههای دانش است؛شیوههایی که اطمینان از درستی آنچه به عنوان احادیث و روایات پیامبر صلی الله علیه و اله و سلمو ائمه اطهار علیهم السلام در بین مردم عرضه میشود.
شیخ طوسی دراینباره میفرماید:"از پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم و اهل بیت علیهم السلام روایت شده است که"هرگاه از ماحدیثی به شما رسید،آن را بر کتاب خدا عرضه نمایید؛پس آن را که موافق قرآن بود،بگیرید(بر طبق آن عمل کنید)و آن را که مخالف قرآن بود،کنار بگذارید یا به ما برگردانید(درستی ونادرستی آن را از ما بپرسید).
همنوا بودن روایت با سنت قطعیه است؛چه بسا به عللی،روایاتی به امامان معصوم علیهم السلام نسبت داده میشده که با سنتا قطعی پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم مخالفبوده است،شناخت این سنت قطعیه و ارزیابی روایات و احادیثی که با این سنن؛همنوا وهماهنگ نیستند،کاری بوده است که محدثان و اصحاب ائمه علیهم السلام به آن همت گماشتند.
وی که به اختلاف نقلها از پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم پی برده بود از امام علی علیه السلام میپرسد:"ایامیر المؤمنین علیه السلام!من از سلمان،مقداد و ابوذر تفسیر قرآن و احادیثی از پیامبر شنیدهام که باآنچه در نزد مردم است،مخالف است؛شما نیز شنیدههای مرا تصدیق میکنید؟از طرفی دردست مردم مطالبی از تفسیر قرآن و احادیث پیامبر میبینم که شما با آنها مخالف هستید وهمه را باطل میدانید،آیا عقیده دارید که مردم عمدا به رسول خدا دروغ میبندند و قرآن رابرای خود تفسیر میکنند؟حضرت به او توجه کرد و فرمود:«سؤالی کردی که اکنون پاسخ آنرا به تو میدهم.