چکیده:
در این مقاله ضمن بررسی اجمالی موقعیت های سیاسی و اجتماعی دوران صفویه با نگاهی تازه مواردی از قبیل اطلاع رسانی، جایگاه لفظ و معنی و تغییر در معیار فصاحت بررسی و نکته های تازه ای در طرز تازه بیان شده است. از آن جمله است موضوع جوهر شمشیر و جوهر آینه و پیوند آن با مور و مورچه که ضمن یک مبحث علمی در علوم تجربی و با استفاده از یافته های جدید و استناد به نمونه هایی از سخن سخنوران پیشین ابهامی در این موضوع باقی نمانده است. نگارنده در این مقاله تازه هایی را در سبک هندی بررسیده است که تا کنون در هیچ کتاب و مقاله ای مورد کنکاش قرار نگرفته و بدان توجه نشده است.
خلاصه ماشینی:
"از آن جمله است: {Sما از تو جداییم به صورت نه به معنی#چون فاصلۀ ماS}(صائب 1333:26) {Sمعنی یک بیت بودیم از طریق اتحاد#چون دو مصرع گرچه در ظاهر جدا بودیمS}(همان:107) {Sاز لطف طبع راز ملک گفته با ملک#از حسن نظم عقد پری بسته با پری#افتاده از دو مصرع منقوش او به تاب#بر صفحۀ جمال بتان ز لف عنبریS}(نظیری 1340:566) {Sنظر به مطلع ابرو نمیتوانم کرد#ز بس که بر دل من رفت از سخن بیداد#چنان ز مصرع موزون دلم گزیده شدهست#که زلف در نظرم گشته است موی زیادS}(صائب 1333:493) {Sاز رباعی بیت آخر میزند ناخن به دل#خط پشت لب به چشم ما ز ابرو خوشترستS}(همان:182) و در همین زمینه است کاربرد چشمگیر واژههایی چون قلم(خامه)،خط،کتاب و کتابخانهکه در پیوند با نگارش شعر و پردازش ادب بوده و هست: {Sجز کاتب قدرت که رخت را ز خط آراست#کس خط ننوشته است به روی قمر از مو#با تیزی مژگان تو نقاش چه سازد#گیرم که بسازد قلمی تیزتر از موS}(محتشم 1344:479) {Sبود دائم چون زبان خامه حرف ما یکی#گرچه پیش چشم صورت بین دوتا بودم ماS}(صائب 1333:107) {Sچه خامهها که در انشای شوق شد کوتاه#نشد که شیری ازاین نیستان شود پیداS}(همان:96) {Sدبیرش چون کند آغاز کار از خامه قط کردن#دبیران جهان را بندبند استخوان لرزدS}(محتشم 1344:148) {Sما ز آغاز و ز انجام جهان بیخبریم#اول و آخر این کهنه کتاب افتاده استS}(کلیم 1336:280) {Sبهر کتاب حسن تو بر صفحۀ فلک#میبندد از اشعۀ خود مسطر آفتاب#ای خامه نیک در ظلمات مداد رو#گر ذوق آیدت به زبان خوشتر آفتابS}(محتشم 1344:139) {Sاگر ز اهل دلی باش در سفر دائم#که نقطه از حرکت صد کتاب گردیده استS}(صائب 1333:292) {Sروزی کتابخانۀ غفلت گشود دل#تعبیر خواب الفت اهل جهان شناختS}(اسیر 1384:72) {Sقفل کتابخانه حیرت دل من است#صندوق رازهای محبت دل من استS}(همان:441) {Sمیدهد زخم دل از بیداد شمشیرت نشان#میتوان فهمید مضمون کتاب از بابهاS}(بیدل 1978:22) پیروان طرز تازه بر این باور بودهاند که اشعارشان معنیگریز است و شعری را ارج مینهادندکه ما لا یعنی باشد نه ما لابد."