چکیده:
بشر همواره نگرشی اسطوره یی به کیهان داشته است. آغاز و انجام عالم، تولد و مرگ و فرجام جهان ابعاد این نگرش را تشکیل میدهند و همواره فرجام شناسی نقشی مهم در نحوه نگرش انسان به هستی و فلسفه آن داشته و در دوران معاصر نیز در مکاتب فکری بشر به اشکال مختلف و بصورت جدی مورد توجه بوده است. نگاهی به ریشه های اسطوره یی این بعد از تفکر بشر موضوع نوشتار حاضر است و کوشش شده است که در آن، ریشه ها و اشکال مختلف نوسازی سالانه کیهانی در منطقه خاورمیانه و پیامدهای این سنت در نحوه نگرش انسان معاصر به زندگی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. برای ریشه یابی این موضوع، نخست ارتباط آن با آفرینش کیهان و سپس ارتباط آن با تاریخ و اسطوره و برداشتهای گوناگون از تاریخ مورد بررسی قرار گرفته و باورها و آیینهای گوناگون بشر برای گریز از تاریخ (احیای سالانه کیهان و احیای ادواری کیهان) بعنوان نمونه هایی از این تکاپو مرور گردیده و به این نتیجه میرسد که در این انگاره نوسازی ابتدا ایزدان باروری (شهید شونده) این وظیفه را بر عهده داشته اند، سپس شاه و پس از او قهرمان طوفان مسئولیت اصلی را ایفا میکرده است. مقاله در پایان، روایت طوفان نوح را با دیگر اساطیر خاورمیانه از جمله با روایتهای مشابه سومری، بابلی، یهوی، کاهن مآب مقایسه و تطبیق میکند.
خلاصه ماشینی:
( 46 ) در نگرش انسانهای گذشته، کیهان «عالم کبیر» همانند انسان «عالم صغیر» دارای مراحلی از قبیل کودکی، جوانی، پیری و فرسودگی است و دنیایی که پیر و فرتوت و فاسد و خراب شده است برای نو شدن چارهیی جز نابودی و بازگشت به آشوب و هرج و مرج اولیه ندارد و از دل این هرج و مرج و آشوب دوباره دنیایی جدید در اوج کمال اولیه شکل خواهد گرفت و انسانهایی که در گذر زمان وضع آنها به وخامت کشیده شده و فاسد شدهاند، نابود شده و انسانهای جدید جایگزین آنان میگردند؛ چنانکه حافظ میگوید: آدمیدر عالم خاکی نمیآید به دست عالمیدیگر بباید ساخت وز نو آدمی( 47 ) 2.
( 58 ) از اینرو مردم بینالنهرین هر ساله در جشن سال نو با برگزاری آیینهایی از جمله عزاداری بخاطر مرگ دموزی و جشن و شادی بخاطر بازگشت او از جهان زیرین و ازدواج مقدسش با الهه آب (که در این ازدواج مقدس نقش اصلی بر عهده شاه بود)، میکوشیدند جهان را دوباره نو و احیا کنند و خود را از قید و بند تاریخ و زمان کهنه رها سازند.
برای آنکه شباهتها و تفاوتهای میان ایندو روایت کتاب مقدس و منابع بینالنهرینی بهتر آشکار شود، آنها بصورت تطبیقی در جدول زیر به تصویر کشیده شده است: ( به تصویر صفحه مراجعه شود) ( به تصویر صفحه مراجعه شود) نتیجهگیری با نگاهی به آیینها و اساطیر منطقه خاورمیانه درباره فرجام جهان میتوان به این نتیجه رسید که مردمان پیشین با توجه به دنیای پیرامون خود و تغییرات طبیعی مختلف و بخصوص حالات متغیر ماه به این نتیجه رسیدند که کل کیهان نیز چنین تغییراتی دارد، میمیرد و دوباره زنده میشود.