چکیده:
از طریق اسباب نزول می توان بر معنا و مقصود آیات و سور دست یافت. شان نزول آیات فضای اندیشیدن در باره آیه را روشن تر و به درک بهتر آیه کمک می کند. در میان مفسران و صاحب نظران، در میزان تاثیر روایات اسباب نزول در تفسیر و فهم، اختلاف نظر وجود دارد. البته اصل روشنگری سبب نزول، در فهم آیات به عنوان قراین حالیه را نمی توان منکر شد؛ به شرطی که با مضمون آیه و لحن و سیاق و تمام ملاک های بررسی روایات مطابقت نماید. باید توجه داشت که روایات اسباب نزول تنها منبع و مرجعی مستقل و اساسی در بیان مقاصد الهی نیستند و در بسیاری از موارد چنین نیست که بدون دانستن آن ها، فهم آیه میسر نگردد.این مقاله، نقش اسباب نزول در تفسیر آیات الهی و چگونگی ایفای این نقش در بازیافت مفاهیم آیات و دلالت آن بر مراد خداوند را به بحث گذاشته و با ارائه نمونه هایی، این فایده را قابل مناقشه دانسته است.
خلاصه ماشینی:
بی تردید، قرآن کریم در طول دوره رسالت پیامبراکرم( به تدریج نازل شده و پارهای از آیاتش در ارتباط تنگاتنگ با حوادث و رویدادهای زمان نزول است که گر چه از کسی نام نمیبرد و به اجمال به واقعهای اشاره مینماید، اما از نوع تعبیر روشن میشود که حکایت جزئی و واقعهای را گزارش میکند و چون این گونه آیات با تکیه بر قراین حالی و مقامی نازل شدهاند، کشف مراد واقعی خداوند از آنها بدون توجه به آن قراین مشکل و یا ناممکن است و همین امر، قرآن پژوهان را بر آن میدارد تا به بحث از اسباب نزول بپردازند.
* نمونههایی از آیاتی که بدون توجه به سبب نزول، معنا و مفهوم مستقل دارند و در دلالت خود نیاز به روایات اسباب نزول ندارند: _ مفسران در مواردی بعد از بیان اخبار سبب نزول، معنای آیه را با استفاده از قراین دیگر بیان کرده و به روایت سبب نزول توجهی نکردهاند؛ فخر رازی ذیل آیه: «و ما کان المؤمنون لینفروا کافة فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم لعلهم یحذرون»، 1 پس از آن که تفسیرهای مختلفی ارائه کرده است از سبب نزول آیه که آن را در هجرت برای جهاد در راه خدا محدود میکند، دست کشیده و سورۀ توبه، آیۀ122.
2 _ صاحب المنار در آیه 88 سوره نساء پس از آن که روایت سبب نزول را آورده، آن را رد کرده و نوشته است: این آیه از جمله آیاتی است که بعضی از روایات با سند صحیح مانع فهم معنای آن شده است؛ آن معنایی که از خود آیات بدون تکلف در ذهن انسان متبادر میشود.