چکیده:
بنابر اعتقاد شیعه مرجعیت دینی و علمی پس از پیامبر تنها در اختیار ائمه علیهم السلام است. مهم ترین سؤالی که در اینجا مطرح می شود چرایی و دلیل این گفتار و ادعاست. مکتب تشیع با توجه به نقش امام پس از پیامبر خاتم ـ که نقش هدایت گستردة است ـ امام را دارای ارتباط و آگاهی از منابع عظیم الهی می داند و دانش او را فراتر از علم عادی، دارای مجاری و مبادی غیبی و لدنی برمی شمارد. قرآن و روایات، بر اثبات دیدگاه اتصال علم امام به خداوند سبحان دلالت می کنند. سرچشمه و منابع علم امام گسترده و متعدد هستند؛ از مهم ترین آن ها می توان به قرآن، روح القدس، جامعة مصحف فاطمه علیهم السلام ، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، تحدیث (نقر و نکت) و اسم اعظم اشاره کرد.مطابق رهنمود آیات و روایات، علم به احکام شریعت و نیز علم به قرآن توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به ائمه اطهار علیهم السلام منتقل گردیده است؛ لذا نقش امام نسبت به این علوم، تبیینی و تفسیری است؛ یعنی امام شاخصی برای رفع اختلافات و ارائه و تبیین علوم انتقالی از پیامبر است.امام علاوه بر جایگاه کمال بخشی و تحقق بخشیدن استمرار ختم نبوت، نقش هدایت خاص یا همان امامت به معنای ویژۀ آن را هم برعهده دارد و جایگاه و شأن هدایتی مخصوص امام، اقتضای علم و آگاهی مناسب با آن را می نماید. روایات، ارتباط با ملائکه و طرق دیگر مجاری علم امام را در همین راستا تبیین نموده اند. مسائلی مانند شهود و عرضۀ اعمال به امام و خبررسانی روزانه ای که آیات و روایات بر آن تاکید می کنند، از مصادیق جریان این هدایت و نقش امام در آن هستند.
خلاصه ماشینی:
"عناوینی که از احادیث به عنوان منابع علم امام به دست می آید و در این نوشته مورد بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: روح القدس، جامعه، مصحف فاطمه علیهم السلام ، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، تحدیث (نقر و نکت)، قرآن، اسم اعظم.
فیض کاشانی رحمه الله ذیل روایات روح مخصوص پیامبر عظیم الشأن و ائمه علیهم السلام احتمال ذو مراتب بودن روح القدس را نیز مطرح می نماید؛ 13 از این رو تمام آگاهی ها و علوم امام علیه السلام ریشه در بهره مندی ایشان از روح قدسی و مطهری دارد که خداوند به او عطا می نماید.
43بر خلاف سایر مجاری علوم اهل بیت علیهم السلام که غالبا در زمان امام باقر علیه السلام و به صورت گسترده تر در زمان امام صادق علیه السلام تبیین گردیده اند ، روایات « الف باب» در موارد متعددی از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام و برخی از صحابه و تعدادی از همسران رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم بیان و نقل شده است.
روایت اصبغ بن نباته از امیرالمؤمنین علیه السلام دلالت می کند که ابواب تعلیمی به آن حضرت توسط پیامبر اکرم (صلوات الله علیهما و آلهما)، شامل حلال و حرام الهی و آگاهی هایی نسبت به گذشته و آینده است؛ هرچند باید ادعا نمود طبق روایات، تعلیمات پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به امام علی علیه السلام منحصر به این امور نبوده است."