چکیده:
نوشته شدن قرآن کریم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، از مسلمات تاریخ قرآن کریم است. اما جمع قرآن توسط خلفا، منشا اختلافاتی درباره ی کتابت قرآن کریم شده است؛ و حتی تردید هایی را درباره ی چگونگی نوشته شدن قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، به وجود آورده است. نوع برداشت و تحلیل این روایات تاثیر زیادی در قضاوت، درباره ی کیفیت و مقدار نوشته شدن قرآن کریم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و به طور کلی آغاز تدوین آن، دارد. تحلیل های رایج اهل سنت درباره روایات جمع قرآن سبب شده است که این روایات، یکی از زمینه های اصلی شبهه ی تحریف باشد. لذا نحوه ی تعامل با این روایات بسیار مهم است. ما در این جا تنها به تحلیل محتوایی این روایات می پردازیم. تا بتوانیم با استفاده از روایت های موجود و قراین و شواهد به دست آمده از آنها، درک روشن تری از جمع آوری قرآن در زمان خلفا، داشته باشیم. نتیجه ی این درک روشن، دریافت تصویر درستی درباره ی تدوین قرآن کریم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، و پس از ایشان خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
"مصحف نداشتن خلیفۀ اول و دوم برای فهم درست روایاتی که اولین جمع کل قرآن کریم را به ابو بکر یا خلیفۀ دوم نسبت میدهد،ابتدا باید این نکته را بدانیم که خلیفۀ دوم در زمان پیامبر صلی الله علیه و اله کل قرآن را جمع نکرده بود: نجیح میگوید:محمد بن قیس،محمد بن کعب قرظی،عمارة بن غزیه،سعید بن ابی سعید مقبری،عبد الله بن ابی ملیکه و دیگر بزرگان مدینه برایم نقل کردند: زمانی که پیامبر صلی الله علیه و اله رحلت نمود،عمر به مردم رو کرده و میگفت:به خدا سوگند!محمد نمرده است.
1 پس میتوان گفت که کار ابو بکر،غیر از تحلیلی است که میگوید:اولین جامع قرآن ابو بکر بوده است(قرطبی،1364:50/1؛سیوطی،1416:161/1؛ابن حجر عسقلانی،بیتا: 13/9؛کردی،1365:23؛ابوریه،بیتا:247)؛زیرا خود روایت میگوید که زید قرآن را در حضور پیامبر صلی الله علیه و اله مینوشته است و نیز افرادی به عنوان قاری قرآن شهرت داشتهاند و کل قرآن نزد مسلمانان وجود داشته است و کسی تا این زمان نگران از دست رفتن قرآن کریم نبوده است.
چنانکه از این دو روایت به دست میآید؛اقدام ابو بکر و خلیفۀ دوم که باعث نگرانی زید شده است،حذف تفسیر از قرآن کریم بوده است؛زیرا پیامبر صلی الله علیه و اله ده آیه،ده آیه آموزش میداده است(متقی هندی،1409:347/2،از ابن مسعود و سلمی؛صنعانی، 1390:380/3،از ابو عبد الرحمن سلمی).
در جامعهای که پیامبر صلی الله علیه و اله به خاطر آموزش خواندن و نوشتن،اسیر آزاد میکردهاند و مسلمانان به دستور مستقیم قرآن کریم،وظیفه داشتهاند که حتی مبادلات تجاری خود را ثبت و ضبط نمایند،چه دلیلی بر ننوشتن قرآن و تنها حفظ آن در سینه میتوان یافت!و چرا باید بر این پندار اثباتنشده اصرار کرد؟ تنها دلیل این سوء فهم همین ماجرای جمع ابو بکر است که دیدیم روایات آن هیچ منافاتی با جمع دیگر صحابۀ بزرگوار ندارد."