چکیده:
در قلمرو معرفتشناسی، حقیقت داشتن و مطابقت با واقع را ملاک ارزش معرفتشناختی معرفی میکنند. گرچه دیدگاههای دیگری نیز در اینباره مطرحاند، آنچه بین فیلسوفان مسلمان به منزله ملاک پذیرفته شده، همین است. دقت در این معنا نشان میدهد این ملاک را تنها درباره علوم حصولی میتوان به کار گرفت. از سوی دیگر، علم در معرفتشناسی اسلامی به معنای عامی به کار میرود؛ به گونهای که علم حضوری را نیز دربر میگیرد. پرسشی که پدید میآید این است: آیا علم حضوری نیز ارزش معرفتشناختی دارد، یا خیر؟ اگر پاسخ این پرسش مثبت باشد، چگونه میتوان ملاک مزبور را بر علم حضوری تطبیق کرد؟ در این مقاله کوشیدهایم با ارائه معنایی جدید از ارزش معرفتشناختی، علم حضوری را نیز در دایره ارزشگذاریهای معرفتشناختی وارد کنیم. بر پایه این معنا واقعنمایی به طور عام و خودنمایی به طور خاص، ملاک ارزش معرفتشناختی معرفی شده و علم حضوری به دلیل خودنما بودن، از نظر معرفتی ارزشمند تلقی شده است. بر پایه این معنا، لوازمی جدید برای ارزش معرفتی مطرح میشود که در متن مقاله بدانها میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به آنکه علم حضوری و واقعنمایی (خودنمایی) آن با وحدت و اتحاد حاصل میشود و به عبارت دیگر، ملاک تحقق علم حضوری وحدت و اتحاد است، میتوان گفت هرچه وحدت بیشتر، و موجود از کثرت دورتر باشد، خودنمایی آن نیز بیشتر و در نتیجه ارزش معرفتشناختیاش بیشتر خواهد بود.
با این حال، با توجه به معنای عام ارزش، امکان چنین امری ثابت خواهد بود؛ یعنی چون در ادراکاتی همانند قضیه، دو نوع حکایت وجود دارد و حکایت اول همواره ارزشمند و حکایت دوم گاهی ارزشمند و گاهی فاقد ارزش است (بر اساس مطابقت و عدم مطابقت با واقع)، بنابراین میتوان گفت ممکن است یک ادراک هم ارزشمند باشد و هم غیرارزشمند.
در این معنا، سخن این است که آیا ادراکی که از راه علم حضوری به دست آمده، و در واقع تبدیل به علم حصولی شده و به صورت قضیه بیان شده است، ارزش عام دارد، یا تنها برای شخصی که چنین علمی دارد ارزشمند است.
ممکن است اشکال کنند که پذیرفتن این دیدگاه موجب میشود ارزش بدیهیات اولیه نیز که بر پایه علوم حضوری تبیین میشوند، شخصی شود و باب تفاهم یقینی بسته گردد؛ زیرا تا به ارزش عام بدیهیات اولیه و گزارههایی که از طریق آنها حاصل میشوند اعتراف نکنیم، نمیتوانیم معرفتشناسیای مورد قبول برای همه ایجاد کنیم.
در معنای مشهور ارزش معرفتشناختی، حقیقت داشتن و مطابقت با واقع به منزله ملاک ارزشمندی لحاظ میشد؛ اما با توسعهای که در این مقاله بدان اشاره کردیم، واقعنمایی به معنای عام، ملاک ارزشمندی همه انواع معرفتها خواهد بود و خودنمایی معنایی است که میتواند از ارزش معرفتشناختی علم حضوری حکایت کند."