چکیده:
انقلاب مشروطه در تاریخ ایران بدونشک دارای اهمیت فراوانی است و شناخت بهتر آن مستلزم پژوهشهای متنوعی در این زمینه است که میبایست پیرامون موضوعات مختلف و مرتبط صورت گیرد. آثار نویسندگان دوره مشروطه، مهمترین منابع آگاهیبخش کنونی از آن دوره چالشبرانگیز است. در این مقاله به نقد و بررسی کتاب تاریخ بیداری ایرانیان اثر ناظمالاسلام کرمانی پرداخته میشود که جزو مهمترین کتابهای قابل استناد در دوران مشروطه است و تلاش میشود بینش و روش مشروطهخواهان بهطور روشنتری آشکار گردد.
خلاصه ماشینی:
"ناظمالاسلام وقایع پیش از ذیحجه 1322 را نیز در هفده جزوه با عنوان مقدمه تاریخ بیداری ایرانیان منتشر کرد و در این جزوهها گزارشی از مهمترین وقایع دوره پادشاهی ناصرالدینشاه و مظفرالدینشاه را نوشت.
بهنوشته یحیی آرینپور: «تاریخ بیداری بنا به گفته مولف مشتمل بر یک مقدمه و ده کتاب بوده و نویسنده قصد داشته که بقیه آن را برای زمان بعد از خود بگذارد که مانعی در نشر مطالب آن نباشد ولی ظاهرا به تنظیم همه مجلدات کتاب توفیق نیافته یا قسمتی از یادداشتها از میان رفته است.
» 5 دیدگاه تاریخنگاری مؤلف ناظمالاسلام سبب تالیف تاریخ بیداری ایرانیان را عاری بودن کتب تاریخی ایران از هرگونه جنبههای عبرتآموزی برای آیندگان ذکر کرده و نوشته که پیوسته در این اندیشه بوده که به سبک مورخان اروپایی کتابی در تاریخ ایران بنگارد و نکات تاریخی را در آن مندرج سازد و از سنت تاریخ نویسی حاکم بر جامعه آن دوره عدول نماید.
امتیازات کتاب این کتاب محاسنی دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره خواهد شد: میرزا محمد ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علیاکبر سعیدی سیرجانی، چ3 (تهران: آگاه،1361)، ص 8 ـ7.
1 2) مهدی ملکزاده مولف تاریخ مشروطیت ایران معتقد است اگرچه تاریخ بیداری ایرانیان دارای مطالب سودمندی است ولی چون ناظمالاسلام قسمت اعظم کتاب را به شرح محافل سری اختصاص داده و اقدام وی و یارانش نیز در این محافل در پیدایش مشروطیت ثمری نداشته است میتوان نتیجه گرفت که این کتاب برای خوشآیند کسانی که در آن زمان میزیستهاند تالیف شده است."