چکیده:
خواجه ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی دبیر فاضل و مشهور دربار غزنویان یکی از بزرگ
ترین مورخانی است که نهایت اهمیت را برای صحت ضبط و دقت روایات به کار برده و روش
او در نگارش تاریخ، شیوه ای منحصر به فرد بوده است. رعایت امانت او به حد وسواس می
رسد تا جایی که چیزی را بر کاغذ نمی آورد مگر این که آن را بر معاینه دیده یا از
معتمدی شنیده و یا در کتاب اطمینان بخشی خوانده باشد. شیوه امانت داری و دقت و
اهتمام او در این کتاب به شیوه های گوناگون بیان شده است که در این تحقیق، این
موارد با ذکر منابع و و شخصیتهای مورد اعتماد با ذکر صفحات کتاب آمده است. شنیدن از
اشخاص معتمد، خواندن در اخبار و کتاب های گوناگون، نامه ها و مشافهه هایی که در
آغاز دیوان رسالت به همراه داشته است و مشاهده ها و نظریه های شخصی، از جمله مواردی
است که شیوه امانت داری و صداقت و اطلاع و آگاهی تاریخی او را برای خوانندگان و
علاقه مندان تبیین می کند. مبنای اصلی تحقیق، کتاب تاریخ بیهقی به کوشش دکتر خلیل
خطیب رهبر در سه جلد می باشد که در واقع از چاپ استاد دکتر علی اکبر فیاض استفاده
کرده است. در موارد اختلاف به چاپ دیگری از این کتاب که به اهتمام دکتر غنی و دکتر
فیاض در سال 1324 در تهران چاپ شده رجوع شده است. هم چنین از اثر معروف و تعلیقه
های گرانبهای استاد سعید نفیسی بر کتاب تاریخ بیهقی که به نام تاریخ مسعودی در سال
های (1319-1332) در تهران به زیور طبع آراسته شده، استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
"امانت و دقت رعایت اصل امانت و دقت کافی در ضبط و نقل مطالب، شیوه ای پسندیده و مقبول برای اغلب مورخان و محققان قدیم بوده که نهایت اهمیت را برای صحت ضبط و دقت روایات قائل بوده اند، اما در این میان، روش بیهقی در نگارش تاریخ، شیوه ای منحصر به فرد است و رعایت امانت او به حد وسواس می رسد تا جایی که چیزی را بر کاغذ نمی آورد مگر آن را به معاینه دیده باشد یا از معتمدی شنیده باشد و یا در کتاب اطمینان بخشی خوانده باشد.
به هر حال، امانت داری و دقت و اهتمام او در این کتاب به شیوه های گوناگون بیان شده است: 1ـ شنیدن از اشخاص معتمد وثقه، 2ـ خواندن اخبار و کتاب های گوناگون، 3ـ نامه ها و مشافهاتی که در آغاز کار دیوان رسالت به همراه داشته است، 4ـ مشاهدات و نظریه های شخصی، 5ـ مواردی بدون ذکر مبنع و مأخذ، 6ـ مواردی از زبان خود بیهقی.
16 بیهقی آن چه را در کتاب های مورد اعتماد و اطمینان بخش دیده، خوانده و همانند امانت داری حقیقت گو آن را نقل کرده است: «و من که بوالفضلم کتاب بسیار فرو نگریسته ام، خاصه اخبار که از آن التقاط ها کرده و در میانه این تاریخ چنین سخن ها را برای آن آرم تاخفتگان و به دنیا فریفته شدگان بیدار شوند و هر کس آن کند که امروز و فردا او را سود دارد»."