چکیده:
امر به معروف و نهی از منکر، در شمار شریفترین و عظیمترین واجبات در اسلاماند. اهمیت و نقش این دو واجب، آنها را از حد یک واجب معمولی بالاتر برده، به درجه ضروریات دین رسانده است. قرآن مجید و روایات پیشوایان معصوم اسلام نیز با بیانهای گوناگون از اهمیت ویژه و علوشان این دو اصل سخن گفتهاند. از پرسشهای اساسی درباره این دو فریضه این است که آیا وجوب امر و نهی عقلی است یا سمعی (شرعی)؟ دانشمندان اسلامی خصوصا فقیهان و متکلمان شیعه دو نظرگاه عقلی و سمعی بودن را در کتابهای خود طرح کردهاند. عدهای از آنان از نظرگاه عقلی حمایت کرده، جمع بیشتری از سمعی بودن این دو اصل پشتیبانی نمودهاند. این نوشتار با پذیرش عقلی بودن امر به معروف و نهی از منکر، به برخی مبانی عقلی این دو واجب پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"از پرسشهای اساسی که از دیرباز توجه اندیشمندان مسلمان را در باب امر به معروف و نهی از منکر به خود متوجه کرد این بود که آیا وجوب امر به معروف و نهی از منکر عقلی است یا سمعی (شرعی)؟ برخی از دانشوران نامدار شیعه مانند: شیخ طوسی، علامه حلی، فاضل مقداد، شهید اول و دوم و...
پیامبر(ص) نیز در سخن آیندهنگرانهای خطر شیوع فساد به سبب ترک امر به معروف و نهی از منکر را چنین ترسیم کردهاند: کیف بکم اذا فسد نساءکم و فسق شبانکم و لم تأمروا بالمعروف و لم تنهوا عن المنکر؟ قیل له و یکون کذلک یا رسول الله؟ قال: نعم و شر من ذلک...
به همین دلیل عقل ناب تشخیص میدهد که برای پیشگیری از قدرت یافتن نااهلان و سلطه اشرار بر جامعه اسلامی لازم است آحاد مردم به ویژه نخبگان و خواص مراقب باشند و با انجام به موقع امر به معروف و نهی از منکر زمینه حاکمیت پیدا کردن اشرار و نااهلان را در جامعه از میان بردارند.
بنابراین عقل دوراندیش حکم میکند که برای پیشگیری از دگرگونی و تغییر ارزشها و در نتیجه از میان رفتن امنیت اجتماعی و شایع شدن فساد و تباهی، باید از این دو فریضه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر بیشترین بهره را گرفت.
از همین رو، عقل حکم میکند برای رسیدن به حیات طیبه اجتماعی و تأسیس مدینه فاضله اسلامی و حراست و نگاهبانی از آن، امر به معروف و نهی از منکر از غربت درآید و نظارت همگانی در جامعه اسلامی احیا شود و گسترش پیدا کند."